AfD

Econoom Bernd Lucke richtte de AfD in 2013 samen met andere wetenschappers op uit onvrede over de Duitse Europese koers tijdens de financiële crisis. De AfD werd daarom ook wel de Professorenpartei genoemd. Lucke wilde met de AfD een alternatief bieden voor de koers die kanselier Merkel (CDU) alternativlos noemde en daarmee conservatieve en economische-liberale kiezers aanspreken.

Daartegenover kwamen vanaf 2014 Oost-Duitse bestuursleden als Alexander Gauland en Frauke Petry te staan, die thema’s als immigratie en de islam belangrijker vonden dan de euro en regelmatig provoceerden met extreme uitspraken. 

De AfD is sinds 2013 in alle deelstaatparlementen gekozen en sinds 2014 zit ze in het Europees Parlement (EP). Sinds 2017 zit ze ook in de Bondsdag.

Ruk naar rechts

In 2015 werd Petry op het partijcongres tot nieuwe AfD-voorzitter gekozen. Daarmee maakt de partij een ruk naar rechts. Petry vertegenwoordigde de nationaal-conservatieve vleugel van de partij. Haar verkiezing was een bittere nederlaag voor Lucke van de economisch-liberale vleugel, die de AfD verliet.

De interne strijd leidde aanvankelijk tot een daling in de peilingen, maar toen in de loop van 2015 het aantal vluchtelingen in Duitsland steeg, groeide de AfD flink in populariteit. De partij wist kiezers aan te spreken die teleurgesteld waren in Merkels vluchtelingenbeleid of in het sociale beleid van de SPD. Dat was terug te zien bij de deelstaatverkiezingen, waar de AfD goed bleef scoren. De AfD werd in de jaren daarna de tweede partij in alle Oost-Duitse deelstaten, op Berlijn na. Bij de deelstaatverkiezingen in Thüringen werd ze in 2024 zelfs de grootste partij. 

Nazi-retoriek

In het voorjaar van 2017 raakte de AfD in een nieuwe interne machtsstrijd verwikkeld, waarbij Petry het onderspit moest delven. Zij had onder meer kritiek op Thüringse AfD-prominent Björn Höcke, die verontwaardiging wekte met uitspraken die overduidelijke associaties met het nationaal-socialisme wekten. Partijgenoten als de rechts-conservatieve Gauland steunden hem juist.

AfD'ers verbonden zich aan de anti-islambeweging Pegida en bedienden zich van nazi-retoriek of relativeerden het nazi-verleden. Gauland noemde de nazitijd bijvoorbeeld “een vogelpoepje in de meer dan 1000 jaar succesvolle Duitse geschiedenis”. 

Met lijsttrekkers Gauland en Alice Weidel en een stevig rechts programma haalde de AfD bij de Bondsdagverkiezingen van 2017 ruim 12 procent van de stemmen en kwam daarmee voor het eerst in het Duitse parlement. Ze werd de op twee na grootste partij en leider van de oppositie. Daarmee werd ze een stabiel onderdeel van het Duitse partijenlandschap. 

Verdere radicalisering

De AfD is de afgelopen jaren steeds verder geradicaliseerd. De binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz heeft de AfD-afdelingen in de Oost-Duitse deelstaten Saksen, Saksen-Anhalt, Thüringen als bewezen rechtsextreem gekwalificeerd, net als de jongerenbeweging Junge Alternative (JA), die mede daarom in 2025 is opgeheven.

Sinds 2021 geldt de partij als geheel als mogelijk extreemrechts. De Verfassungsschutz ziet de AfD als een bedreiging voor de vrije democratische rechtsorde in Duitsland. AfD’ers propageren volgens die dienst vreemdelingenhaat en antidemocratische standpunten. Ze hangen een ‘völkisch’ nationalisme aan en willen moslims en politiek andersdenkenden buitensluiten, constateerde de Verfassungsschutz meermaals. Ook zeggen AfD-politici dat de ‘politieke elite’ in Duitsland erop uit is het Duitse volk door ‘omvolking’ ten onder te laten gaan.

Grote bron van zorg was de extreemrechtse partijvleugel Der Flügel, geleid door Höcke. De vleugel is officieel in 2020 opgeheven, maar de invloed van de extreemrechtse AfD'ers in de partij is gebleven, aldus de veiligheidsdienst. 

Tijdens de coronacrisis profiteerde de AfD van de polarisatie in de samenleving en wist ze mensen aan te spreken die zich tegen het coronabeleid van de bondsregering keerden. Gematigde AfD'ers als partijvoorzitter Jörg Meuthen hadden steeds meer moeite zich tegen de radicale koers te verzetten. In 2022 verliet hij de AfD gedesillusioneerd.

De oorlog in Oekraïne heeft de tegenstellingen nog verder vergroot. Verschillende AfD-politici hebben zich na de Russische aanval op Oekraïne pro-Russisch uitgelaten en uit onderzoek bleek dat pro-Russische boodschappen en complottheorieën de meeste steun krijgen van AfD-kiezers.

Massale protesten tegen de AfD

In de zomer van 2023 werd voor het eerst een AfD'er gekozen tot regionaal bestuurder, in Thüringen. Het leidde tot veel ophef, Duitse politici en media spraken van een cesuur en een dambreuk.

AfD-politici hebben veel verbindingen in extreemrechtse kringen. Journalisten ontdekten in 2024 dat de Bondsdagfractie meer dan 100 mensen uit het extreemrechtse milieu in dienst heeft. 

In januari 2024 werd bekend dat AfD-politici de Oostenrijkse rechts-extremist Martin Sellner en een aantal particuliere supporters eind november 2023 een geheime ontmoeting hadden in Potsdam, waarbij zij bespraken hoe ze miljoenen mensen met een migratieachtergrond uit Duitsland willen verdrijven. 

Officieel distantieerde de AfD zich van dit plan, maar het nieuws leidde tot grootschalige protesten in heel Duitsland. Wekenlang gingen honderdduizende mensen de straat op om te protesteren tegen extreemrechts en de AfD. Ook laaide de discussie over een partijverbod op. De drempels voor zo'n verbod zijn hoog. Mocht deze weg worden bewandeld, dan duurt de procedure waarschijnlijk jaren.

Brandmauer

De andere partijen hebben tot nog toe geweigerd met de AfD samen te werken, zowel landelijk als in de deelstaten. Zij vormen de zogenoemde Brandmauer (cordon sanitaire) tegen de uiterst-rechtse partij. Maar die brandmuur vertoont wel scheurtjes. In Oost-Duitsland wordt op lokaal niveau wel met de AfD samengewerkt en in de Oost-Duitse deelstaatparlementen is het ook steeds lastiger om de AfD buiten te sluiten.

In januari 2025 liet CDU-leider Friedrich Merz zich bij een motie in de Bondsdag over migratie steunen door de AfD. Velen zagen dit als eerste stap richting samenwerking met de rechts-radicale partij. Dit leidde opnieuw tot protesten met honderdduizenden mensen die de straat op gingen. 

Banden met Rusland

In de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement (EP) in 2024 speelden bij de partij verschillende schandalen die ertoe hebben geleid dat de AfD uit de toenmalige EP-ractie Identiteit en Democratie werd gezet. In deze fractie zaten verschillende rechts-radicale Europese partijen. De druppel vormde een vergoelijkende uitspraak van lijsttrekker Maximilian Krah over SS'ers. Net als de nummer twee op de kandidatenlijst, Petr Bystron, wordt hij er bovendien van verdacht geld aangenomen te hebben om pro-Russische standpunten te verkondigen.

Desalniettemin werd Krah bij de Bondsdagverkiezingen van 2025 in het Duitse parlement gekozen. Binnen de AfD gingen stemmen op hem niet op te nemen in de AfD-Bondsdagfractie, maar de partij besloot hem toch toe te laten. Naast Krah is van zeker vier andere AfD-Bondsdagleden bekend dat ze nauwe banden hebben met de Russische regering.

De AfD ging de verkiezingen van 2025 in met lijsttrekker Weidel en werd met 20,8 procent van de stemmen de tweede partij in de Bondsdag, achter de CDU/CSU. De partij bleek in alle Oost-Duitse deelstaten de grootste te zijn geworden. Maar ook in West-Duitsland is ze de afgelopen jaren flink gegroeid. Lange tijd gold dat AfD-kiezers vooral op de partij stemden uit protest. Maar inmiddels doen veel kiezers dat uit overtuiging. Veel AfD-aanhangers willen een strenger asiel- en criminaliteitsbeleid en zijn ervan overtuigd dat de AfD daarvoor kan zorgen.