Bondgenoot in het oude continent
Duitsland en de Amerikaanse presidentsverkiezingen

De toon van Spiegel Online na afloop van het tweede Amerikaanse verkiezingsduel op 16 oktober zegt veel: “De oude Obama is terug – strijdlustig, slagvaardig, hardnekkig.” Als hij het tweede debat zo gelaten had opgetreden als het eerste, had hem dat de herverkiezing kunnen kosten. Zo zakelijk als Spiegel Online er ook over schrijft, de opluchting dat dit niet is gebeurd, valt tussen de regels door te lezen.

Populair

Obama is populair in Europa. Duitsland vormt daarop geen uitzondering. De Democraat Obama kan zowel op de sympathie van de bevolking als die van de politiek rekenen. Vooral zijn buitenlandpolitiek wordt in Duitsland over het algemeen goed ontvangen, door symbolische besluiten als de sluiting van Guantánamo Bay, de terugtrekking uit Irak en het geplande vertrek uit Afghanistan. De VS zetten de internationale spanningen niet meer zo op scherp als onder Obama’s voorganger, de Republikein George Bush.

Dat blijkt ook uit Obama’s houding ten opzichte van Iran. Ingeval het land een atoombom ontwikkelt of Israël aanvalt, zullen de VS Iran aanvallen. Dat heeft Obama meermaals verzekerd. Maar hij laat tegelijk zien er alles aan te doen de kwestie te depolariseren. Zo heeft hij herhaaldelijk afstand genomen van de harde woorden van de Israëlische president Netanyahu aan het adres van Iran.

Belangrijkste gesprekspartner

Wat internationaal beleid betreft hebben Obama en Merkel “precies dezelfde mening”, aldus Klaus Scharioth, tot vorig jaar de Duitse ambassadeur in de VS, deze zomer in de New York Times. Maar deze maanden gaan de gesprekken tussen Obama en Merkel, als zijn belangrijkste Europese gesprekspartner, vooral over de economische crisis. En de Amerikaanse regeringsleider en zijn Duitse collega, met wie hij volgens dezelfde krant “misschien wel de beste relatie onderhoudt van alle buitenlandse leiders”, verschillen van mening over de beste aanpak.

Obama heeft Merkel herhaaldelijk opgeroepen tot grotere financiële injecties in de Europese probleemlanden. Maar Merkel is spaarzaam en geeft tot dusver maar mondjesmaat gehoor aan die roep. “Merkel heeft simpelweg een ander standpunt als het gaat om het maken van schulden of om financiële impulsen, een traditioneel Duits standpunt” zegt de prominent Duitse politicoloog Gerd Langguth in hetzelfde artikel in de New York Times. Dat standpunt komt juist meer overeen met dat van Obama’s uitdager om het Amerikaanse presidentschap, de Republikein Mitt Romney. Wat de economie aangaat, zou ze daarom met hem zeker niet minder goed kunnen samenwerken dan met Obama.

Méér leiding

In het internationale beleid zullen Merkel en Romney wellicht vaker botsen. Romney gaf in een rede in Virginia begin oktober openheid over zijn kijk op het Amerikaanse buitenlandbeleid. Hij stelde zich daarin ondubbelzinnig aan de zijde van Netanyahu. In Romney’s woorden echode bovendien het beleid van George W. Bush na. “De 21^e eeuw kan en moet een Amerikaanse eeuw zijn”, beloofde Romney. En: “Onze vrienden en bondgenoten verlangen niet minder, maar juist méér leiding van de Amerikanen.”

Die houding kan de verhoudingen tussen de VS en Duitsland weer op scherp zetten. Dat gebeurde eerder toen Bush medestanders zocht voor de militaire inval in Irak in 2003. De toenmalige bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) weigerde, waarna de betrekkingen tussen beide landen tot een dieptepunt daalden. Tussen Bush en Merkel herstelden de relaties weer enigszins, maar Schröders houding wordt algemeen gezien als exemplarisch voor het hernieuwde Duitse zelfbewustzijn dat ook onder Merkel zichtbaar is.

Vijandbeeld

Het is de vraag of Romney daarmee kan zitten. De bekende politicoloog Roland Benedikter van Stanford University liet in zijn essay ‘Eurozilla? Europa in de Amerikaanse presidentsverkiezingen’ in het periodiek European Foreign Affairs Review zien hoe het ‘sociale’ Europa door Romney in zijn verkiezingsstrijd als eenzijdig schrikbeeld wordt gebruikt: “Obama is Europa, niet Amerika. Europa betekent verdoemenis. Daaruit volgt natuurlijk: Obama betekent verdoemenis”, aldus Benedikter.

Mocht Romney de presidentsverkiezingen in november winnen, dan zal de verwijdering tussen de VS en Europa niet alleen in retoriek groter worden. Romney zal volgens Benedikter nog veel duidelijker met de rug naar Europa staan ten faveure van Azië – China, Japan, Korea, India – dan Obama op dit moment al doet. Dat Azië aan belang wint voor de Amerikanen ten koste van Europa, is een ontwikkeling die niet meer te stoppen is. De VS zien de toekomst in de ‘Pacifische’ betrekkingen, niet in de transatlantische. “’Atlantisch’ wordt geassocieerd met ‘negatief’, met ‘achteruitgang’”, aldus Benedikter.

Minder aandacht

Europa – waaronder Duitsland – zal moeten wennen aan minder prominente aandacht vanuit de VS. Als Romney de verkiezingen wint, ook met een Amerikaanse president die er niet voor terugdeinst de goede verhoudingen voor retorische doeleinden op het spel te zetten.

Benedikter waarschuwt de Republikeinen in elk geval dat Romney’s anti-Europese stemmingmakerij sneller dan gevreesd werkelijkheid zou kunnen worden. “Daarmee is aan beide kanten van de Atlantische Oceaan niemand geholpen. [Het is nu] nodig het wederzijds beeld van de VS en Europa weer positiever bij te kleuren, of beter: te herscheppen. Alleen zo kunnen de transatlantische partners de gemeenschappelijke uitdagingen in de toekomst de baas worden.”