Een oude vriendschap onder druk
Duits-Amerikaanse betrekkingen onder George W. Bush

Maar het was de kwestie-Irak die de Duits-Amerikaanse betrekkingen in een vrije val deed belanden. Op 13 maart had kanselier Schröder voor het eerst openlijk verklaard dat er zonder VN-mandaat geen sprake kon zijn van Duitse deelname aan een oorlog tegen Saddam. De rot-grüne Koalition zou met het oog op de naderende Bondsdag-verkiezingen niet meer van deze lijn afwijken. Nadat op 5 juli een plan van het Pentagon om Irak van drie kanten binnen te vallen, was uitgelekt en president Bush hieraan toevoegde dat alle middelen om Saddam ten val te brengen waren geoorloofd, werd de toon uit Berlijn venijniger. 'Ich warne davor über Krieg und militärische Aktion zu spekulieren. Wer das will, der muss nicht nur wissen, wie er rein kommt, sondern er braucht eine politische Konzeption dafür, wie es dann weitergeht', aldus de kanselier. Schröder sprak zich op 5 augustus zelfs tegen de inzet van de Bundeswehr mèt een VN-mandaat uit. De op 19 september door het Schwäbisches Tageblatt opgetekende uitspraak van minister van Justitie Däubler-Gmelin dat Bush met zijn Irak-politiek binnenlandse problemen wenste te verdoezelen en zich daarmee van een methode van Hitler bediende, veroorzaakte een ongekende crisis in de Duits-Amerikaanse relatie. Zo stuurde Bush Schröder na diens nipte verkiezingszege geen felicitatietelegram en weigerde minister van Defensie Rumsfeld op een NAVO-top in Warschau zijn Duitse collega Struck ('this person') te ontmoeten.

Eind vorig jaar leek Duitsland voorzichtig toenadering tot de V.S. te zoeken. Berlijn was opeens bereid het bevel van de ISAF-vredesmacht in Afghanistan op zich te nemen, iets waar de V.S. al langer op aandrongen en steunde het Amerikaanse idee van een snelle NAVO-interventiemacht. Minister Fischer liet in een Spiegel-interview in januari doorschemeren dat Duitsland als lid van deVN-Veiligheidsraad een oorlog tegen Irak mogelijk toch zou billijken. Maar daarna is de verstandhouding wederom in rap tempo verslechterd. Na oppositionele aantijgingen over het opzettelijk achterhouden van slechte economische cijfers, meende de regering-Schröder zich ook niet nog eens een koerswijziging inzake Irak te kunnen veroorloven. Op 21 januari sloot Schröder, waarschijnlijk mede met het oog op de deelstaatverkiezingen in Nedersaksen en Hessen, dan ook categorisch uit dat Duitsland in de Veiligheidsraad vóór een aanval op Bagdad zal stemmen.

In het nauw door verkiezingsbelofte

Niemand had een jaar geleden durven denken dat de Bondsrepubliek, die zich herhaaldelijk onvoorwaardelijk solidair met de V.S. heeft verklaard en een prominente rol in de War on Terrorism op zich heeft genomen, een openlijke crisis met haar belangrijkste bondgenoot zou durven riskeren. Schröder en Fischer leken omwille van een herverkiezing te willen appelleren aan latente anti-Amerikaanse en pacifistische gevoelens en hebben Berlijn daarmee in een isolement gemanoeuvreerd. De vraag ligt voor de hand, of deze geschilpunten niet beter hadden kunnen worden opgelost door middel van een constructieve dialoog. Had Duitsland er bovendien niet verstandiger aan gedaan om net als Frankrijk de deur naar instemming met een VN-resolutie die een oorlog tegen Irak legitimeert open te houden? Nu heeft het land, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Groot-Brittannië en Spanje, iedere greep op het Amerikaanse beleid verloren. De Bondsrepubliek kan daarom niet langer als de belangrijkste Europese partner van de V.S. worden gezien. Een einde aan deze zo pijnlijke impasse lijkt voorlopig nog niet in zicht.

Jeroen Bult is historicus en publicist. Van zijn hand verschenen twee uitgebreide artikelen over de Duits-Amerikaanse betrekkingen onder president Bush in Jason Magazine (no.1 en 2, 2002).