Traumatische landschappen
Architecte presenteert plannen voor het Berlijnse Sperrgebiet

Joyce van den Berg vindt het een lastige vergelijking. “Berlijn is een dynamische stad, en Amsterdam?” zegt ze en twijfelt. Dan maakt ze haar zin toch af: “Amsterdam is een beetje een museaal dorp.” Een eerlijke uitspraak.

De Nederlandse Joyce van den Berg (30) woont en werkt in Amsterdam. Al voordat ze er ging studeren was de landschapsarchitecte gefascineerd door Berlijn. Vooral de Berlijnse Muur en het Sperrgebiet - de voormalige bufferzone tussen West-Berlijn en Oost-Duitsland, waarin onder andere de Muur was gesitueerd - intrigeren haar.

“Vreemd genoeg is daar in openbare archieven weinig over te vinden,” vertelt ze. Hiervoor heeft ze haar eigen verklaring. ‘Trauma-landschappen’ noemt Van den Berg gebieden met een moeilijke geschiedenis, zoals de bufferzones in de voormalige DDR.

Gras erover

“De mensen mijden deze plekken. Het liefst hebben ze dat er gras over de zaken groeit.” Juist dat wil Van den Berg voorkomen. Twee jaar lang heeft ze in haar vrije tijd luchtopnames bekeken en geheime documenten van een voormalige Stasi-agent onderzocht. Ze heeft zo haar eigen mening over hoe de ervaring van deze beklemmende geschiedenis aan de mensen overgebracht kan worden.

Het resultaat is een ambitieus project. Ze slaat twee grote folianten open met haar plannen. Naast ontelbaar veel luchtopnames is geheim kaartmateriaal te zien. “De grens was meer dan de Berlijnse Muur alleen. De grens en het bijhorende achterland waren – vooral in de DDR – een reusachtige ruimte.” Landschapsarchitecte Van den Berg heeft over deze ruimte haar eigen ideeën. Op braakliggende terreinen aan de stadsgrens bij Brandenburg wil ze natuur en geschiedenis met elkaar verbinden en de gebieden doorkruisen met twee fietspaden.

Groene band van herinnering

De fundamenten van voormalige wachttorens moeten worden blootgelegd en veranderd in gedenkplaatsen. De zogenaamde Todesstreifen – een mijnenstrook langs de muur– wil ze transformeren in een meanderend duinenlandschap dat even bewegelijk is als de weerbarstige geschiedenis van de Duitsers. Ze plant een groene band van herinnering. “Ik wil de geschiedenis eindelijk de plek geven die haar toekomt,” aldus Van den Berg.

‘Neues Licht auf das Sperrgebiet’ heet het ambitieuze concept dat ze aankomende donderdag in de Nederlandse Ambassade in Berlijn zal presenteren. In het aankomende jaar moet het ook in het Berlijnse Aedes-architectenforum worden tentoongesteld.

Nieuw licht is letterlijk bedoeld. Tijdens haar onderzoek is ze op geheime Stasi-stukken en verborgen vluchttunnels gestoten. “Er zijn er veel meer dan tot nu toe bekend,” vertelt de architecte. “Minstens drieëntwintig!” Ze wil ’s avonds de voormalige vluchtroutes verlichten. Een licht op het Sperrgebiet als een klein tribuut aan de latere triomf van de vrijheid.

Peter Riesbeck is politiek redacteur voor de Berliner Zeitung. Dit artikel is een vertaling van een stuk dat vandaag ook verscheen in de deze krant.

Uit het Duits vertaald door Fleur de Weerd.

‘Neues Licht auf das Sperrgebiet’, presentatie in de Nederlandse Ambassade, Klosterstraße 50, 10179 Berlijn, (S-Bahn Jannowitzbrücke) donderdag, 17 april om 19 uur. Aanmelding onder: bln-pcz@minbuza.nl