Minister Maas stuurt procureur-generaal weg

Het gedwongen vertrek van Harald Range (67) volgt op de persconferentie die de hoogste baas van het Openbaar Ministerie vanmorgen zelf gaf. Daarin noemde hij de manier waarop het ministerie van Justitie zich mengde in de beschuldiging van landverraad tegen twee journalisten "onverdraaglijk". De minister tast de onafhankelijkheid van de justitie aan, aldus Range. Dat was "een aanval op zijn minister Maas die zijn voorbeeld niet kent", schreef Spiegel Online vanmorgen. De persconferentie van Range verbaasde de Duitse media, die hem kennen als een bedachtzame en beetje stijve jurist. Het hoofd van het OM heeft bovendien niet dezelfde onafhankelijke status als een rechter. Hij valt onder het ministerie van Justitie en de minister is bevoegd hem instructies te geven. 

Staatsgeheim

Range was onder meer boos omdat hij maandag van de minister een oordeel van een expert in de zaak tegen de journalisten moest terugnemen. Dit spreekt Heiko Maas (SPD) vanavond tegen. Het oordeel ging over de vraag of de twee journalisten Markus Beckedahl en Andre Meister van het politieke blog Netzpolitik.org landverraad hadden gepleegd door geheime documenten van de binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz te publiceren. Volgens de expert was er inderdaad sprake van landverraad.

Eerder was Range tot dezelfde conclusie gekomen, mede op basis van een oordeel van de veiligheidsdienst, die de zaak bij hem aanhangig had gemaakt. Daarom was Range er überhaupt toe overgegaan een onderzoek naar de journalisten te openen. Als er geen sprake was geweest van openbaarmaking van staatsgeheimen, zou het geen zaak voor de procureur-generaal zijn geweest. Volgens anderen, onder wie minister Maas, is de beschuldiging echter overtrokken.

Verfassungsschutz

Beckedahl en Meister publiceerden in februari en april informatie uit geheime documenten van de Verfassungsschutz over uitbeiding van de controle op internet. Daarin zien zij een bedreiging van de privacy van veel internetgebruikers. Het hoofd van de veiligheidsdienst Hans-Georg Maaßen, die bekend staat als een hardliner, wilde dat de journalisten werden vervolgd. Ook moest worden uitgezocht wie de informatie naar hen had gelekt.

De journalisten hoorden vorige week donderdag via een brief van het OM dat ze beschuldigd werden van landverraad. Ze zetten de brief online, waarmee de zaak openbaar werd. De verontwaardiging in Duitsland is groot over deze "aanval op de persvrijheid". Er werden vrijwel direct vergelijkingen gemaakt met de Spiegel-affaire van begin jaren zestig. Toen werden meerdere journalisten van Der Spiegel, op aanwijzing van de toenmalige minister van Defensie Strauss, gearresteerd na een kritisch stuk over het Duitse leger. De overtrokken reactie van de overheid wekte destijds veel woede en werd daarna door verschillende instanties veroordeeld, ook door het Constitutioneel Hof. De affaire geldt als ijkpunt van de Duitse democratie.

Controle op de veiligheidsdiensten

In de verontwaardiging over de Netzpolitik-zaak speelt ook de controle op de veiligheidsdiensten een rol. De afgelopen jaren is in verschillende affaires, zoals de NSU- en de NSA-zaak, gebleken dat de diensten grote fouten hebben gemaakt en dat de controle op hun functioneren nogal eens te wensen over laat. De instanties die die conrole moeten uitvoeren, doen of kunnen dat lang niet altijd goed. Juist de pers, als waakhond van de democratie, speelt daarom een belangrijke rol.

Maandag schoven de Verfassungsschutz en het Openbaar Ministerie elkaar de verantwoordelijkheid voor de aanklacht in de schoenen. Volgens de veiligheidsdienst was de vervolging een zaak van het OM. Volgens Range moest hij na de druk van de dienst wel overgaan tot vervolging. Hij was daar eigenlijk helemaal niet zo happig op. Daarom liet hij ook een extra expert naar de zaak kijken. Verder was er onenigheid over de vraag wie de namen van de journalisten in de aanklacht had gezet. Het ministerie van Justitie liet maandag weten Range al in mei te hebben gezegd de zaak problematisch te vinden.

Overigens is er ook kritiek op Maas en zijn collega van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU). Maas wist al sinds mei van het onderzoek tegen de journalisten en deed niets om de zaak tegen te houden. Het ministerie van De Maizière werd in april door Maaßen over de aanklacht geïnformeerd en keurde die goed.

'Vertrek Range niet voldoende'

Range benadrukte vanmorgen veel belang te hechten aan de persvrijheid. Maar als journalisten de wet overtreden, moeten ze worden vervolgd, zei hij. Volgens minister Maas is er in dit geval echter geen sprake van landverraad. Daarmee komt hij dus tot een andere conclusie dan het OM, de veiligheidsdienst en de door deze instanties geraadpleegde experts. Ook kanselier Merkel distantieerde zich deze week van de beschuldiging van landverraad. Maas komt later deze week met een eigen rapport over de beschuldiging. 

De oppositie vindt het vertrek van Range niet voldoende. Zij eisen ook meer duidelijkheid over de rol van minister Maas, van Maaßen en van De Maizière, onder wiens ministerie van Binnenlandse Zaken het Bundesamt für Verfassungsschutz valt. Ook zijn er commentatoren die het jammer vinden dat de zaak nu niet verder wordt onderzocht. Zij hadden graag gezien dat een rechter zich zou uitspreken over de grenzen van de persvrijheid en het in hun ogen verouderde begrip 'landverraad'.

Range is per direct met pensioen gestuurd. Zijn opvolger wordt openbaar aanklager uit München Peter Frank.