IJzige wind over de Oder
Schadeclaims blijven last voor Duits-Poolse betrekkingen

De wederzijdse eis tot schadeloosstelling belast de Duits-Poolse relatie al sinds het einde van de oorlog. Ten tijde van de Duitse deling waren het alleen de in West-Duitsland georganiseerde Heimatvertriebenen die hun stem konden verheffen; zowel Polen als de DDR zagen in 1953 met het mes uit Moskou op de keel 'vrijwillig' af van eisen aan hun communistische broeders. De ineenstorting van het Oostblok en de definitieve erkenning van de Oder-Neiße-grens in het Nachbarschaftsvertrag uit 1991 betekenden allerminst het einde van de claims. In 1991 bevestigde het soevereine Polen weliswaar het verdrag uit 1953 - reden waarom de recente motie van de Sejm niet eens bindend kon zijn -, maar vooral van Duitse zijde worden sindsdien met vaste regelmaat nog pogingen ondernomen om de kwestie van de herstelbetalingen op de politieke agenda te zetten. Aangezien de huidige voorzitter van de Bund der Vertriebenen, Erika Steinbach, namens de christen-democratische CDU in de Bondsdag zit, beschikt de vereniging over een representant op het hoogste politieke niveau in Duitsland.

Vorig jaar laaide het vuur al op naar aanleiding van een zet van Duitse kant. De Bund sprak zich uit voor Berlijn als locatie van het te bouwen Zentrum gegen Vertreibung, een museum annex documentatiecentrum dat moet gaan herinneren aan de ruim tien miljoen Duitse verdrevenen en aan de twintigste-eeuwse Europese slachtoffers van verdrijving in het algemeen. De verontwaardiging in Polen was groot: vestiging van het Zentrum in de Duitse hoofdstad zou teveel nadruk leggen op het Duitse slachtofferschap en leiden tot relativering van de Duitse schuld. Was de Bund soms uit op geschiedvervalsing? In een diplomatieke reddingspoging sprak bondskanselier Schröder zich direct uit tégen Berlijn als locatie. Tussen Schröder en de Vertriebenen komt het, zeker sinds Schröders recente distantiëring van de schadeclaims, waarschijnlijk nooit meer goed.

Bovendien tikt er onder de Duits-Poolse betrekkingen nog een "tijdbom", zoals de Frankfurter Allgemeine Zeitung onlangs constateerde. Deze bom heeft de gedaante van individuele aanklachten van Duitsers tegen de Poolse staat. In alle verdragen met Polen bezwoer (West-)Duitsland de afgelopen decennia keer op keer dat de eis tot herstelbetalingen nooit meer zou worden gesteld door de Duitse staat. Individuele aanklachten kan de regering echter moeilijk verbieden. Zij kan zich er hoogstens tegen uitspreken, zoals Schröder nu doet. Als de Vertriebenen daadwerkelijk besluiten binnenkort de gang naar de Europese rechtbank te maken, zal de ijzige wind tussen Duitsland en Polen voorlopig niet gaan liggen.

Mark Schenkel studeert geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb.

Zie ook Actueel/Uitgelicht:
Verdrevenen kwaad op Schröder

Waarom Schröder tegen Berlijn is als locatie voor een Zentrum gegen Vertreibungen