Vogelgriep in Duitsland: Een zaak van de EU?
Studentenreeks- Duitsland en Europa: een nieuw tijdvak?

Het is 14 februari 2006. In Brussel heerst paniek. Europese ambtenaren, politici en weten-schappers overleggen deze dagen vrijwel constant. Er moet heel wat aan de hand zijn. Ge-spreksonderwerp: Vier dode zwanen en een dode kat, die zijn aangetroffen op het Duitse eiland Rügen.

De op Rügen gevonden dieren bleken te zijn overleden aan een gevaarlijke variant van het influenza-A virus H5N1, beter bekend als Vogelgriep. Deze variant kan van vogels over-springen naar zoogdieren en naar de mens. Dit is met alle varianten van het influenza-A virus het geval, maar H5N1 heeft alle kenmerken in zich om wereldwijd miljoenen doden te ver-oorzaken. Het virus is ernstig ziekmakend en kan zichzelf muteren in de mens. Daardoor kan het zich effectief en snel tussen mensen verspreiden en zal het in veel gevallen dodelijk zijn.

Centralisatie

Deze combinatie maakt H5N1 tot in potentie een van de gevaarlijkste infectieziekten uit de menselijke geschiedenis. Duitsland had de twijfelachtige eer de eerste lidstaat van de Europese Unie (EU) te zijn, waar het virus was opgedoken.

In Duitsland is de bestrijding van infectieziekten voor de hele Bondsrepubliek centraal geregeld. De coördinerende instantie is het Robert Koch Institut (RKI), dat de hoofdvestiging in Berlijn heeft. Met de keuze voor centralisatie op dit gebied is voorkomen dat iedere deelstaat zelf een eigen beleid moet ontwikkelen en daarmee misschien de belangen van andere deelstaten zou schaden. Daarnaast zouden de deelstaten anders ieder apart internationale afspraken over de bestrijding van infectieziekten moeten maken.

ECDC

Uitbraken van infectieziekten als H5N1 houden zich niet aan grenzen van deelstaten en ook niet aan die tussen de lidstaten van de EU. Voor de EU lijken de voordelen van een centraal beleid dus ook te gelden. Een gezamenlijke bestrijding van infectieziekten is een logische stap in het Europese integratieproces. Een efficiënte organisatie met bevoegdheden om maatregelen in de gehele EU af te dwingen, zou in het belang van alle lidstaten zijn. Geen paniekmaatregelen van individuele lidstaten, zoals het sluiten van grenzen, maar centrale afspraken over bijvoorbeeld vaccinatie, quarantaine en het informeren van de bevolking.

Collectieve maatregelen en een centraal beleid wordt echter belemmerd door het oprichtingsverdrag van de EU. Hierin is afgesproken dat de bevoegdheden op het gebied van de volksgezondheid bij de lidstaten liggen. De vondst van de dode dieren op Rügen is dus vooral een zaak van Duitsland zelf.

Ondanks dat de bevoegdheden bij de lidstaten liggen is in 2005 echter toch een initiatief genomen voor Europese samenwerking in de bestrijding van infectieziekten. In dat jaar is het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) in Stockholm opgericht.

Coördinerende rol 

Door een gebrek aan bevoegdheden kan het ECDC slechts een coördinerende rol vervullen in de Europese bestrijding van infectieziekten en de lidstaten hierin ondersteunen. Het heeft bijvoorbeeld een Europees netwerk voor de surveillance van infectieziekten opgericht. Hierbij verzamelt en analyseert het ECDC gegevens over uitbraken in de gehele EU. Op basis hiervan kan snel bepaald worden of er een gevaarlijke situatie dreigt.

Toen op de bewuste 14e februari 2006 was gebleken dat H5N1 in de EU was opgedoken, heeft het ECDC de uitwisseling van informatie tussen lidstaten gecoördineerd. In de lidstaten werden bijvoorbeeld alle gevonden dode trekvogels gecontroleerd op H5N1. De resultaten hiervan werden verzameld, geanalyseerd en onder de lidstaten verspreid door het ECDC. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt voor een Europese ‘ophokplicht’ en werd de samenwerking tussen de verschillende nationale instituten voor infectieziektebestrijding (zoals het RKI) gecoördineerd. Uit naam van de EU onderhield het ECDC contacten met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het ECDC heeft tijdens de uitbraak van H5N1 aangetoond de coördinerende rol te kunnen vervullen. Het probleem is echter dat het centrum niet kan ingrijpen en geen maatregelen kan opleggen.

Toekomst 

H5N1 heeft niet geleid tot een pandemie. Het is de vraag in hoeverre het ECDC voor een gezamenlijk Europees beleid kan zorgen als dat wel het geval mocht zijn, zonder bevoegdheden om te kunnen ingrijpen. Hoe goed zijn regeringen van lidstaten bestand tegen de druk van de publieke opinie om nationale maatregelen te nemen, als een dergelijke pandemie een hoge sterfte onder de bevolking zou veroorzaken? Nationale paniekmaatregelen kunnen zorgen voor instabiliteit, tegen de belangen van buurlanden ingaan en een efficiënte internationale bestrijding belemmeren.

Om dit te voorkomen zou Brussel het Duitse voorbeeld van centrale bestrijding van infectieziekten moeten bestuderen. De bevoegdheden hiervoor zouden verschoven moeten worden van het niveau van de lidstaten naar dat van de EU. Laten we hopen dat dit goed geregeld is bij de volgende dreiging van een pandemie.

Aart Leegwater volgt de Master Geschiedenis (richting Duitslandstudies) en heeft hiervoor de Bachelor Geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam behaald.