Nieuw leven in oude slachterijen
Het Zentralvieh- und Schlachthof

Waar vroeger vele duizenden mensen tussen gillend vee hun brood verdienden, bevindt zich tegenwoordig een gapende leegte. Op het terrein van het voormalige Zentralvieh- und Schlachthof is na de ineenstorting van de DDR een gigantisch ontwikkelingsgebied ontstaan. Het is een Mekka voor projectontwikkelaars en stedenbouwkundigen. In welke wereldstad vind je 50 hectare te bebouwen grond, net buiten het stadscentrum?

“Wij laten parken, groenzones en speeltuinen bouwen,” verklaart Bärbel Lossack van de Stadtentwicklungsgesellschaft (SES). “In onze ontwerpen zie je dat overal korte wegen naar peuterspeelzalen, scholen en sportvelden zijn gepland.” De Oost-Berlijnse is al meer dan tien jaar werkzaam voor de SES, die in opdracht van de senaat, de regering van de deelstaat Berlijn, investeerders zoekt.

Oorspronkelijk moest het bureau de Olympische Spelen in 2000 naar de Duitse hoofdstad lokken. Op het enorme areaal zou een reusachtig mediacentrum met onderdak voor duizenden journalisten komen.

De Berlijners zaten echter helemaal niet op de Olympiade te wachten: ze vonden die te duur, de stad kon haar geld wel beter gebruiken. Ook waren er protesten tegen toenmalig IOC-voorzitter Juan Antonio Samaranch en speelde de herinnering aan de omstreden Berlijnse Spelen van 1936 een rol. Op het voormalige Zentralvieh- und Schlachthof bleven dus alleen braakliggende velden over.

Mammoetkarwei

Het werk voor Lossack en haar collega’s zit er nu bijna op, hoewel het gebied tussen de wijken Prenzlauer Berg, Friedrichshain en Lichtenberg nog grotendeels uit lege vlaktes bestaat.

Vijftien jaar lang probeerde SES investeerders te vinden. En met succes, want 93 procent van alle 200 percelen is verkocht. De rest gaat naar de Liegenschaftsfonds Berlin, die van de senaat het mammoetkarwei heeft gekregen om de 61 miljard euro schulden van de Spreestad met de verkoop van onroerend goed te compenseren.

Bijna twintig jaar na de val van de Muur komt er nu vaart in de ontwikkeling van het Schlachthofgebied. Dat mag ook wel. De bakstenen gebouwtjes uit de Gründerzeit, van begin vorige eeuw, zijn snel aan het vervallen. Als je als argeloze toerist langs de Landsberger Allee loopt, met 11 kilometer Berlijns langste straat, vallen bij de stilgelegde slachterijen in de rode gebouwen vooral de graffiti en de kogelgaten op.

Een steenworp verder, aan de Storkower Strasse, bevindt zich al jarenlang de investeringsruïne, een niet afgebouwd winkelcentrum waarvan alleen de muren overeind staan.

Lange Jammer

In de jaren negentig werden buitenlandse studenten uit de communistische flats in Lichtenberg veelvuldig in elkaar geslagen. Plaats delict was vaak de Lange Jammer, een beruchte voetgangersbrug van 420 meter over de metrosporen van de Ringbahn.

De Lange Jammer liep dwars over het gebied van het Schlachthof, en was met haar graffiti en stukgegooide ramen een synoniem voor het lugubere karakter van het leegstandsgebied.

Neonazi’s zaten aan het einde van de bovengrondse tunnel in een kroeg, zodat het levensgevaarlijk was om ‘s avonds een wandeling naar de cafés in Friedrichshain te maken.

Tegenwoordig bevinden zich op het terrein kleine ondernemingen, ambachtelijke bedrijfjes en groothandels. Waar vroeger arbeiders zwoegden tussen plassen bloed en massa’s vlees, werken nu designers aan nieuwe modecampagnes, ontwerpen architecten droomhuizen en oefenen musici in fabriekshallen met een fantastische akoestiek. Een van de leegstaande hallen is tot gymzaal omgetoverd. In de voormalige watertoren zijn dure woningen ontstaan.

‘Yuppen raus!’ staat op een muur gekalkt. Maar de vastgoedmarkt in Berlijn boomt, na jaren van lage prijzen. Tussen de voormalige veehallen verrijzen nu eengezinswoningen, fabrieklofts en moderne townhouses. Het geheel biedt een oase van moderniteit, ingeklemd tussen grauwe flats en huurkazernes uit de keizertijd.

Bloedig verleden

De huidige rust op het terrein staat in schril contrast met vroeger. In 1881, het jaar dat de Zentralvieh- und Schlachthof opende, werden er 126.000 koeien, 393.000 varkens, 112.000 kalveren en 650.000 schapen geslacht. De medicus Rudolf Virchow had er om hygiënische redenen voor gepleit zowel veemarkt als slachterijen buiten de stadspoorten te bouwen. Omdat de Berlijnse slachtwetgeving daar niet gold, moest het gebied eerst door de Pruissische hoofdstad geannexeerd worden.

Eind jaren twintig werd er op een oppervlakte van 5.000 vierkante meter een extra rundveeveiling opgericht. Van dit enorme gebouw staan anno 2008 alleen de gietijzeren stangen nog overeind. Onder het skelet van de voormalige hal bevinden zich bankjes waar wandelaars kunnen uitrusten. Een Ierse investeerder wil de oude veilinghal weer opbouwen en er entertainment bieden.

Veel vermaak had Franz Biberkopf in zijn tijd bij het Schlachthof niet. De romanfiguur uit de wereldberoemde roman Berlin-Alexanderplatz van Alfred Döblin beschreef de bloedige slachtpraktijk: ,”Ritsch, ritsch, die Adern rechts, die Adern links. Rasch rühren. So. Jetzt läßt das Zucken nach. Jetzt liegst du still. Wir sind am Ende von Physiologie und Theologie, die Physik beginnt?

Rob Savelberg is freelance journalist en werkt in Berlijn o.a. als correspondent voor De Telegraaf

Afbeeldingen:
Tenzij anders vermeld: Duitslandweb
Schlachthof binnenkant (boven): Dennis Gerbeckx, flickr.com
Overzicht (onder): steffenbarsch, flickr.com