'Economie heeft sterke morele basis nodig'
Kurt Biedenkopf over de sociale markteconomie

De bijna 80-jarige Biedenkopf sprak maandag op het conferentie-drieluik Markt en Moraal in Den Haag over de toekomst van de sociale markteconomie naar het Rijnlands model in deze economische crisis.

Volgens Biedenkopf is de crisis mede door een gebrek aan regels en sancties ontstaan. Een morele code zonder sancties brokkelt vroeg of laat af, ziet Biedenkopf. Als iemand zich niet aan de code houdt en daardoor meer winst behaalt, dan moeten de anderen wel mee.

“Het wordt afgestraft als je je wel aan de code houdt", zegt Biedenkopf, "want degenen die dat niet doen, zijn succesvoller. Dat is gebeurd in de financiële sector, omdat er geen wereldwijde sancties waren. Dat egoïsme, die drive om de beste te zijn, heb je ook nodig in een markt, kijk maar naar de DDR.” 

Volgens de christen-democraat moet dit dus niet met een beroep op het geweten van mensen worden gereguleerd, maar met sancties. Al kan volgens Biedenkopf ook bijvoorbeeld druk van de publieke opinie zo’n sanctie zijn.

Een mooi voorbeeld van regelgeving die niet direct ingrijpt in de bedrijfsvoering, vindt hij de handel in uitstootrechten voor koolstofdioxide, de CO2-emissiehandel. Een bedrijf dat meer uitstoot dan zijn concurrent, betaalt meer en dat levert het bedrijf dus een concurrentienadeel op. Het heeft er door de regelgeving belang bij om zich aan de morele code van minder uitstoot te houden.

Georganiseerde markt

Het vrijemarkt-denken van de Amerikanen heeft afgedaan, constateert Biedenkopf. Hij gelooft in de sociale markteconomie, waar de markt vrij is en de overheid optreedt als regulator. “Er is geen systeem zo effectief als een georganiseerde markt. De markt kan complexe processen veel beter managen dan regeringen dat kunnen.”

Maar de markt heeft een sociaal systeem nodig dat de belangrijkste risico’s voor burgers kan opvangen, zoals werkloosheidsuitkeringen, gezondheidszorg en pensioenen. Dat is waar de sociale markteconomie zich onderscheidt van het kapitalisme. Een term waaraan Biedenkopf een hekel heeft. ”Kapitalisme is vrijheid zonder verantwoordelijkheid.”

Europese Unie

Daar schiet de Europese Unie momenteel tekort. Europa zelf heeft geen sociaal stelsel, maar laat sociale voorzieningen over aan de nationale lidstaten. Die sociale voorzieningen zijn wel heel Europees, in verschillende varianten. Maar in de EU draait volgens Biedenkopf alles om de economie. “We moeten de sterkste economie van de wereld worden", zegt hij. 'Maar het belangrijkste dat ons bij elkaar houdt, is een gedeelde cultuur.”

Ook oud-minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst, de tweede spreker van het congres, ziet dat de structuur van de EU tekortschiet in deze crisis. “We dachten dat we een monetaire eenheid konden hebben zonder een politieke eenheid. Dan heb je in geval van crisis alleen nationale oplossingen en die zijn onvoldoende. We hebben dan wel één Europese markt, maar de banken zijn in het afgelopen jaar gebalkaniseerd.”

Brinkhorst voorziet een beslissend jaar voor de Europese integratie. De omgang met de crisis, de verkiezingen voor een nieuw parlement en de acceptatie van het verdrag van Lissabon, zijn volgens hem van cruciaal belang voor de relevantie van de EU.

Balans vinden

Hoe nu verder? Biedenkopf waarschuwt voor al te veel daadkracht; het is nou ook weer niet de bedoeling dat regeringen reageren met een stortvloed aan regels. Niemand weet met zekerheid de weg uit deze crisis, de wereldwijde markten zijn nieuw terrein voor beleidsmakers, dus regeringen moeten niet alles willen oplossen. “Zie het als een pendule, die is de ene kant uitgeslagen en zal nu de andere kant uitslaan.”Dat is de taak waar we voor staan: de optimale balans vinden tussen regulering en vrijheid.”

In de komende twee conferenties van de reeks Markt en Moraal, wordt verder onderzocht hoe het economische systeem moet worden hervormd. Op 14 mei discussiëren Jürgen Ruttgers, minister-president van de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen en Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Sociaal Economische Raad in de Eerste Kamer in Den Haag over de herwaardering van het Rijnlands Model.

De bijeenkomst op vrijdag 15 mei in De Beurs van Berlage in Amsterdam richt zich op bestuurders in het bedrijfsleven.