Digitaal promoveren: ‘Ik zit alleen aan de keukentafel’

Om klokslag 12 uur ‘s middags verschijnt Afke Groen op het beeldscherm. Ze draagt een chique blouse. De pannenkoekplant op tafel steekt mooi af tegen de witte achtergrond. Vandaag verdedigt de promovenda van de Maastricht University en het Duitsland Instituut Amsterdam haar proefschrift online via Zoom, een programma voor videoconferenties. Niet veel later verschijnen meer mensen in beeld. Het zijn de hoogleraren die haar stevig aan de tand gaan voelen. Ongeveer 70 onzichtbare familieleden, vrienden en collega's van Groen vormen het publiek. Zij mogen hun webcam en microfoon niet aanzetten. 

Aan de keukentafel

Hoewel Groen droomde van een volle zaal, greep ze de kans om digitaal te promoveren met beide handen aan, vertelt ze voorafgaand aan haar promotie aan de telefoon. “Al had ik geen idee hoe het in zijn werk zou gaan. Uitstellen was ook een optie, maar niemand weet wanneer het wel weer kan.” Nu heeft Groen haar onderzoek nog vers in het geheugen. “‘Fijn toch, dat het vanuit huis kan?’, zeiden mijn vriendinnen. Maar dat vind ik niet per se een voordeel. Het is juist fijn als je de houding en uitdrukking van mensen in de zaal kunt lezen. Nu zit ik op zo’n belangrijk moment toch alleen aan mijn keukentafel.”  

Het protocol voor universitaire promoties wordt ook online gehandhaafd. Groen ontving vooraf instructies voor de ceremonie. Daarin stond onder meer dat ze haar voordracht moest beginnen met de woorden: ‘Dear Members of the Corona’. “De  promotiecommissie van hoogleraren heet de corona”, vertelt ze lachend. “Maar ik heb gevraagd of ik toch anders mag beginnen. Om nu ‘corona’ te zeggen, midden in de coronacrisis, zou me te veel uit mijn concentratie halen.” 

Voorzitter Sophie Vanhoonacker van de Maastricht University - in toga - heet iedereen welkom en Groen begint met de woorden “geachte leden van de beoordelingscommissie” aan haar presentatie. Ze vertelt over haar proefschrift 'With a little help from our friends. Exploring the transnational party activities of the SPD, Die Linke and Bündnis 90/Die Grünen in the European Union'. Groen onderzocht de samenwerking van de Duitse partijen SPD, de Groenen en Die Linke met hun Europese zusterpartijen. Het ging daarbij om twee thema’s: militaire missies op de Middellandse Zee om mensensmokkel tegen te gaan en de Europese verkiezingen. Ze reisde de afgelopen jaren regelmatig naar Berlijn en heeft 40 Bondsdagleden van de drie partijen geïnterviewd. 

Geen paranimfen

Na precies een kwartier is ze klaar en is het de beurt aan de hoogleraren in haar vakgebied. Ze stellen specifieke en inhoudelijke vragen over het proefschrift, die Groen vakkundig en zonder haperingen weet te beantwoorden. Dit gedeelte heeft ze van te voren met haar collega's geoefend, want tijdens de online ceremonie mogen haar paranimfen - in normale omstandigheden de ‘persoonlijke’ begeleiders van de promovendus, die bijvoorbeeld een briefje mogen toeschuiven - niet aanwezig zijn. “We hebben alles een keer doorgenomen, ook wat de beste plek was om te gaan zitten en of het internet stabiel genoeg was. Dat heb ik voor de zekerheid geüpgraded. Ook qua kleding was best lastig kiezen. Ik wilde een hele mooie broek aan doen, maar die ziet natuurlijk niemand”, grapt ze.

Na precies een uur verschijnt in één van de vensters op het beeldscherm een vrouw in rode toga en een staf. De pedel, die namens de universiteit toeziet op het protocol, tikt drie keer met de staf op de grond en roept “Hora est!”, het signaal dat de tijd om is. De hoogleraren trekken zich terug voor beraad en verdwijnen uit beeld. 

De corona heeft vijftien minuten de tijd  om te bepalen of Groen haar doctorstitel heeft behaald. Enkele vrienden en familieleden zetten even hun webcam aan om duimpjes en luchtkusjes aan Groen te laten zien. Ze krijgen direct een reprimande van de twee technici die achter de schermen de digitale promotie monitoren. 

Dan komt het verlossende woord. De corona is het unaniem eens en Groen krijgt het doctoraat toegekend. De hoogleraren roemen Groens gedetailleerde onderzoek, ambitie en vlotte schrijfstijl. De pedel laat een brief zien voor de camera, die het diploma dat Groen op een later moment krijgt uitgereikt symboliseert. Een beetje onwennig begint een van de professoren te klappen. Het officiële gedeelte zit erop en er volgen persoonlijke felicitaties. “Wat ga je nu doen?” vraagt een van de commissieleden. “Champagne drinken”, antwoordt Groen zichtbaar opgelucht. De videoconferentie wordt even later afgesloten. 

“Het ging heel goed”, reflecteert Sophie Vanhoonacker van de Maastricht University. De afgelopen weken heeft de universiteit al een aantal online promoties gedaan, maar voor voorzitter Vanhooracker was het de eerste keer. “Door de techniek had ik minder controle. Dat gaf van te voren wel wat spanning”, vertelt ze. “We hebben met de commissie goed afgesproken wie welke vraag stelt. Je kunt niet door elkaar heen praten. Voor ons is digitaal promoveren meer werk dan normaal.” 

Online feliciteren vind Vanhoonacker wel een stuk minder spontaan. “Op een gegeven moment ben ik maar gaan klappen, het werd anders zo statisch. Het ging allemaal goed, maar als ik mag kiezen, kies ik toch voor een zaal.”

Champagne

Groen heeft genoten tijdens haar promotie, laat ze weten. Vier jaar promoveren zitten erop, en inmiddels werkt ze als wetenschappelijk medewerker voor de Mr. Hans van Mierlo Stichting, het wetenschappelijk bureau van D66. Het feest, dat normaal gesproken na de ceremonie plaatsvindt, heeft ze verplaatst. “In november vier ik het hopelijk groots in Maastricht, in combinatie met mijn verjaardag.” Nu kunnen familie en vrienden Groen alleen op afstand feliciteren. Gelukkig is ze niet helemaal alleen als ze na de promotie haar computer uitzet. “Ik ben net gaan samenwonen met mijn vriend. Hij heeft een fles champagne koud gezet.”

Today I defended my PhD thesis, ”with a little help from my friends” of course! A big thank you to ⁦@MaastrichtU⁩ ⁦@FasosMaastricht⁩, my committee, and my supervisors for making a digital defence - from my kitchen table - possible. pic.twitter.com/y8LMtC8hNu

— Afke Groen (@AfkeGroen) April 24, 2020