Radicale stemmingsomslag in corona-crisis

‘De situatie is zo ernstig als het in deze pandemie nog niet eerder is geweest’, zei begin deze week Lothar Wieler, de directeur van het Robert Koch Institut, het Duitse RIVM, op een persconferentie. ARD-Tagesschau publiceerde deze week de internationale lijst met de nieuwste besmettingscijfers van de Johns Hopkins Universiteit, waarin Duitsland met meer dan 30 duizend besmettingen op nummer vier van de 191 naties staat, qua stijging in absolute getallen direct na notoire probleemlanden als de VS en Brazilië.

De grenzen van de opnamecapaciteiten in de ziekenhuizen blijken ondertussen in meerdere delen van het land te zijn bereikt. In Saksen, waar er binnen een paar weken een explosieve toename van zieken is geweest, zijn in een aantal regio’s alle intensive care-bedden bezet; in Brandenburg zijn vanwege gebrek aan plek patiënten naar Berlijn overgebracht, maar daar is de ruimte ook beperkt. Der Spiegel bericht over de Hessische stad Hanau, waar geen plek meer is in de koelkamer van het ziekenhuis om de corona-lijken onder te brengen - zodat er nu een koelcontainer op de begraafplaats is neergezet.

Bijna 1000 corona-doden op een dag telde Duitsland eerder deze week, en het eind van deze sterftegolf is nog niet in zicht. Duitsland heeft immers een extra groot risico in deze pandemie, zei Christian Drosten, chef-viroloog van het Berlijnse Charité-ziekenhuis en de bekendste viroloog van het land, al in september in zijn NDR-podcast. Het land kent een relatief oude bevolking. Ongeveer 22 procent is 65-plus. Procentueel kan de sterfte daarom hoger worden dan die in de Verenigde Staten.

Maar betekent dit ook direct ‘Italiaanse toestanden’, dat wil zeggen: is het in Duitsland het ergste in Europa? Daarvoor ligt de situatie toch genuanceerder. De cijfers van de Johns Hopkins University laten weliswaar een sterke stijging van besmettingen in Duitsland zien, maar per 100 duizend inwoners staat Duitsland met 203,9 besmettingen nog ‘slechts’ op plaats 33. Ter vergelijking: Nederland staat met 365,9 besmettingen op plaats 14. In Duitsland zijn tot donderdag 24.125 mensen aan corona gestorven, in Nederland - met bijna vijf keer minder inwoners - zijn dat er 10.246. Italië staat nu overigens op plaats 35.

De schok in Duitsland is vooral zo groot, omdat het een verschil tussen de verwachting en de realiteit laat zien. Tot voor kort gold Duitsland immers als een voorbeeldig land in de omgang met de corona-pandemie. Terwijl in april in de rest van Europa de cijfers de lucht in schoten, bleven die in Duitsland relatief laag. In Nederland klonk er bewondering over het aantal Duitse intensive care-bedden, dat zoveel groter was dan in eigen land. Christian Drosten wees op het grote netwerk aan laboratoria, waardoor Duitsland zoveel meer testcapaciteiten had. Uit peilingen bleek dat burgers opvallend tevreden waren over de regerende politici - en over het eigen gedrag: want was dit succes in de virusbestrijding niet ook te danken aan de Duitse discipline?

Nu, in december, is de stemming radicaal omgeslagen. ‘De controle over de verspreiding van het virus is verloren’, schrijft Die Zeit in een analyse over ‘waarom het crisismanagement mislukt is’. Het eigen staatsapparaat blijkt in de corona-aanpak allerminst de geoliede machine die sommigen er in maart en april van probeerden te maken. Allereerst wordt naar het federalisme gewezen, waardoor ‘niet allen hetzelfde doen en hetzelfde communiceren’, zoals een hoge verantwoordelijke het in Die Zeit eufemistisch omschrijft.

Een centraal geregelde teststrategie zoals in Nederland is ondenkbaar - om nog maar te zwijgen van de digitale mogelijkheden die daarvoor in Duitsland ontbreken. De Gesundheitsämter die in maart om hun snelle contactonderzoek werden geprezen, blijken zich niet adequaat op een tweede golf te hebben voorbereid. Het contactonderzoek is opgegeven, en de testcapaciteiten zijn op meerdere plekken uitgeput.

Dit gevoel van ‘controleverlies’ is het grote verschil tussen de eerste en de tweede golf, en alle verklaringen van het eerdere succes worden van tafel geveegd. Zelfs de Duitse discipline blijkt relatief te zijn geweest, blijkt uit de analyse van RKI-directeur Wieler: ‘We zien op dit moment het resultaat van de zorgeloosheid van enkele mensen, waarvoor andere mensen een hele hoge prijs moeten betalen.’

De vraag wie die ‘enkele mensen’ nu precies zijn, zet ook de politieke polarisatie weer op scherp, die in de eerste corona-maanden juist leek te zijn verzacht. Vanuit progressieve hoek worden de corona-sceptici aangewezen als de nieuwe verspreiders: want is het niet juist in Saksen, met zijn vele AfD-aanhangers die zonodig naar de ‘Querdenken’-demonstraties moesten, waar nu de sterkste stijging te zien is? Andersom wijst rechts juist naar de migranten, waardoor in wijken als Berlijn Neukölln zulke hoge besmettingscijfers te constateren zijn.

Politiek gezien kan alleen Angela Merkel van het sentiment van ‘controleverlies’ profiteren. In 2015 werd Merkel, die het grootste deel van haar kanselierschap als het zinnebeeld van de Duitse stabiliteit gold, de belichaming van het ‘controleverlies’ tijdens de vluchtelingencrisis. Maar vanaf het begin van de corona-crisis is ze fervent voorstander van strenge maatregelen, en ergert zich openlijk aan federale besluiteloosheid. Merkel is in peilingen nu populairder dan ze ooit is geweest; ze is opnieuw de belichaming van het verlangen naar stabiliteit geworden.