Bondsdag werkt aan nieuwe euthanasiewet

Dat het Constitutioneel Hof zich in 2020 over de euthanasiewet uitsprak, was omdat artsen, ernstig zieke patiënten en euthanasieverenigingen ertegen hadden geklaagd. Artsen mochten volgens de in 2015 aangenomen wet patiënten alleen in individuele gevallen helpen met sterven. Zodra het geschäftsmäßig - georganiseerd en op herhaling gericht - was, mocht het niet. Maar wanneer is hulp bij sterven georganiseerd en op herhaling gericht?

Veel artsen waren van het begin af aan tegen de wet omdat hun rechtspositie daarin onduidelijk was. Zij riskeerden een gevangenisstraf van maximaal drie jaar of een boete. Sinds de afschaffing van paragraaf 217 in 2020 kunnen artsen patiënten helpen met sterven zonder dat ze een straf hoeven te vrezen. Anders dan in Nederland mogen artsen in Duitsland niet zelf dodelijke middelen aan patiënten toedienen. Dat is vastgelegd in paragraaf 216 en dat is ook na de uitspraak van het Hof zo gebleven. Ze mogen - net als familieleden en andere naasten - alleen de middelen aanreiken. De patiënt moet die zelf innemen.

Euthanasieverenigingen konden hun werk tot 2020 niet doen, maar sindsdien wel. Dit tot ongenoegen van parlementariërs die in 2015 aangaven dat ze een "groot gevaar" zien in een georganiseerd aanbod van euthanasie, dat "vooral oude en zieke mensen die anderen niet tot last willen zijn, onder druk zet om hun leven met hulp van anderen voortijdig te beëindigen".

'Sterbehilfe'

De discussie gaat vooral om wat in Nederland actieve euthanasie heet. Passieve euthanasie - bijvoorbeeld het afbreken van een behandeling - is in Duitsland al langer toegestaan. Maar over een regeling voor actieve hulp bij het sterven voerden parlementariërs in 2015 lange en emotionele discussies in de Bondsdag. Meer nog dan in Nederland ligt euthanasie in Duitsland erg gevoelig. Het woord euthanasie wordt er ook niet gebruikt: dat wordt te veel geassocieerd met de moord op honderdduizenden gehandicapten en geesteszieken door de nazi’s. Duitsers spreken daarom van Sterbehilfe.

Het zoeken naar een nieuwe regeling is er voor de Duitse politici met de uitspraak van het Constitutioneel Hof niet makkelijker op geworden. Het Hof heeft beslist dat het recht om zelf te bepalen wanneer je sterft geldt in elke levensfase en niet afhankelijk is van de vraag of je ongeneeslijk ziek bent. "We mogen alles proberen om iemand die een einde aan zijn leven wil maken, op andere gedachten te brengen, maar we moeten zijn vrije beslissing in laatste instantie accepteren", aldus een van de rechters in 2020.

Het Hof verklaarde bij zijn uitspraak dat er geen recht op hulp bij zelfdoding bestaat. Artsen kunnen dus niet worden verplicht die hulp te bieden. Daarnaast is het de wetgever toegestaan maatregelen te nemen om suïcide te voorkomen en het aanbod van palliatieve zorg uit te breiden. De overheid kan bijvoorbeeld mensen die willen sterven verplichten advies in te winnen of een bedenktijd in acht te nemen. Ze mag ook euthanasieverenigingen verbieden als die bijvoorbeeld druk op patiënten zouden uitoefenen. Binnen die marges moeten parlementariërs die in veel gevallen graag strenge euthanasieregels willen, zich bewegen.

Nieuwe voorstellen

Een groep Bondsdagleden onder leiding van SPD’er Lars Castellucci wil een principieel verbod op georganiseerde euthanasie, meldt nieuwssite Tagesschau. Wel mogen mensen worden geholpen met sterven als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, zoals verplichte adviesgesprekken en een bedenktijd. Ook wil deze groep een Werbeverbot, een promotieverbod, voor hulp bij zelfdoding invoeren. Zo’n Werbeverbot gold tot voor kort voor abortus en dat hield in dat artsen bijvoorbeeld niet op hun website mochten vermelden dat ze abortussen uitvoerden.

Renate Künast van de Groenen en Katrin Helling-Plahr van de FDP hadden elk een eigen plan voor een euthanasieregeling maar hebben die samengevoegd tot een gemeenschappelijk voorstel. Zij willen dat mensen met een euthanasiewens toegang hebben tot middelen waarmee ze een einde aan hun leven kunnen maken, nadat ze daarover een adviesgesprek hebben gehad. Daarvoor moet een netwerk van adviescentra in heel Duitsland komen.

In ernstige gevallen, als er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden, mag een arts in dit voorstel ook zonder adviesgesprek een dodelijk middel voorschrijven. Twee verschillende artsen moeten dan hebben vastgesteld dat er sprake is van zo’n ernstig geval. Recht op hulp bij sterven hebben mensen niet. Als er geen arts bereid is euthanasie te verlenen, moet een bevoegde instantie in de deelstaat een beslissing nemen. In dit voorstel is afgezien van een strafrechtelijke regeling rond euthanasie.

Geen fractiediscipline

Als het aan patiëntenverenigingen ligt, komt er helemaal geen nieuwe euthanasiewet. Het zelfbeschikkingsrecht van mensen die willen sterven en de bescherming tegen misbruik door anderen zijn veel te complex om in een wetsparagraaf vast te leggen, zeggen zij. Ze willen dat er veel meer wordt geïnvesteerd in psychische hulp, therapieën en andere zorg voor mensen die niet meer willen leven.

Die Deutsche Gesellschaft für Humanes Sterben (DGHS) wil juist dat de overheid volwassenen die willen sterven middelen ter beschikking stelt zonder dat er vooraf een adviesgesprek moet plaatsvinden.

Welk van de twee voorstellen van de parlementariërgroepen de meeste aanhangers heeft, moet blijken bij een eerste debat in de Bondsdag, dat voor deze week is gepland, nog voor het zomerreces. Wanneer over een nieuwe Sterbehilfe-paragraaf wordt gestemd, is nog niet bekend. Wel is afgesproken dat als de stemming plaatsvindt, de Bondsdagleden zich niet aan de fractiediscipline hoeven te houden.