Winst AfD alarmeert Oost-Duitse bedrijven

“Probeer maar eens een islamitische ingenieur met een hoofddoek naar Thüringen te halen. Het gaat, maar het is niet makkelijk”, zei Stefan Traeger, directeur van het Thüringse technologieconcern Jenoptik, in het Handelsblatt kort voor de Oost-Duitse deelstaatverkiezingen. “We hebben afzeggingen van vakkrachten met een migratieachtergrond die we in het Ruhrgebied wilden werven. En ik ben zelfs op een conferentie voor investeerders in New York, waar de meesten Thüringen waarschijnlijk niet eens op de landkaart kunnen vinden, aangesproken op wat er bij ons toch aan de hand is.” 

De Alternative für Deutschland (AfD) wordt in de deelstaten Saksen en Thüringen door de binnenlandse veiligheidsdienst als extreemrechts beoordeeld. De partij werd bij de deelstaatverkiezingen op 1 september in Thüringen met 32,8 procent van de stemmen de grootste partij, in Saksen belandde ze met 30,6 procent net achter de CDU (31,9 procent). Deze uitslagen maken de vorming van een stabiele meerderheidsregering in beide deelstaten erg moeilijk, omdat de andere partijen niet met de AfD willen samenwerken. En ook als de AfD buiten de regering blijft, zal ze als grootste oppositiepartij meer invloed hebben dan voorheen.

Jenoptik heeft vestigingen in heel Duitsland en levert aan de chipindustrie. Traegers opto-elektronicabedrijf moet het hebben van innovatie, zegt hij. “Daarvoor is creativiteit, diversiteit en een open blik op de wereld nodig. Alleen al in Thüringen hebben wij mensen uit meer dan 30 landen in dienst. Extremisme schaadt ons.” Mede daarom heeft Jenoptik de campagne ‘Bleib offen’ in het leven geroepen. Bedrijven moeten stelling nemen met betrekking tot geopolitieke ontwikkelingen en lokale trends, staat op de campagnewebsite te lezen. De campagne zet zich in voor “onze maatschappelijke waarden openheid, diversiteit en vrijheid”.

Minder aantrekkelijk voor investeerders

Oost-Duitse startups maken zich eveneens zorgen over de winst van de AfD. “De AfD is niet erg georiënteerd op techniek of op de toekomst”, zei een startup-ondernemer kort voor de verkiezingen tegen Sifted, een internationaal mediaplatform voor startups. De ondernemers in de Oost-Duitse deelstaten vrezen dat ze minder aantrekkelijk worden voor internationale talenten en investeerders. Daar zij ze wel van afhankelijk, aldus een coördinator van de International Startup Campus in Jena, de tweede stad van Thüringen. Hij ziet dat jonge bedrijven uit Thüringen weg willen, naar Berlijn, München of Hamburg, waar het makkelijker is internationaal talent te vinden.

Björn Höcke, de extreemrechtse AfD-leider in Thüringen, gooide olie op het vuur toen hij een week voor de stembusgang in zijn deelstaat zijn commentaar uitte op een andere actie voor meer diversiteit. Een groep Duitse familiebedrijven - waaronder bekende namen als Braun, Miele, Sennheiser en Rossmann - startte in 2019 de campagne ‘Made in Germany – made by Vielfalt’, omdat bedrijven volgens hen profiteren van meer diversiteit, pluralisme en een open samenleving. Zij riepen voorafgaand aan de verkiezingen in Thüringen en Saksen mensen op zich in te zetten tegen populisme en voor diversiteit. “Pure huichelarij”, reageerde Höcke op een verkiezingsbijeenkomst in augustus en wenste de aangesloten bedrijven “zware economische problemen” toe. De ondernemers moeten ook “gewoon hun kop houden als het om politiek gaat”, aldus Höcke. Zelf koopt hij niets meer bij hen, zei hij.

Voorzitter Siegfried Russwurm van de BDI, de Duitse brancheorganisatie van de industrie, noemt Höckes uitspraken alarmerend. “Dat iemand die minister-president wil worden de succesvolle en loyale mkb-bedrijven economische schade toewenst, toont de incompetentie van de partij op dit gebied. Deze uitvallen bewijzen eens te meer dat regeringsdeelname van de AfD economie en welvaart in Oost-Duitsland zwaar zou beschadigen”, aldus Russwurm in Die Welt. Ook bedrijven distantiëren zich van Höcke. Na zijn omstreden uitspraak is het aantal ondernemingen dat zich bij de campagne ‘Made in Germany - made by Vielfalt’ heeft aangesloten bijna verdubbeld, zeggen de initiatiefnemers.

Vreemdelingenhaat

Het economische magazine Wirtschaftswoche laat enkele zogenoemde hidden champions - succesvolle maar doorgaans onbekende mkb-bedrijven - uit Thüringen aan het woord. Ook zij geven aan dat ze problemen hebben buitenlandse vakkrachten te vinden. Mathias Kurras, eigenaar van Maximator Hydrogen dat waterstoftankstations ontwikkelt, vertelt hoe hij een van zijn werknemers is kwijtgeraakt omdat diens vriendin met vreemdelingenhaat werd geconfronteerd. Ze vonden Thüringen geen goede omgeving meer voor het kind dat ze verwachtten. Kurras maakt zich ook zorgen over de kritische houding van de AfD ten opzichte van waterstof. De partij is tegen meer productie van groene waterstof in de deelstaat. “In het ergste geval zou dat betekenen dat we Thüringen verlaten, ons bedrijf verplaatsen en het ergens anders moeten opbouwen.”

Meer dan een derde van de besluitvormers in het Oost-Duitse bedrijfsleven ziet de politieke radicalisering als een risico voor de economie in Oost-Duitsland, laat het ARD-programma ‘Die große Angst - Zukunft in Ostdeutschland?’ zien. In de uitzending komen ook de oprichters van Wandelbots aan het woord, een van de bekendste Duitse robitica-startups, gevestigd in Saksen. Ze zijn bewust met hun bedrijf in hun geboortestad Dresden gebleven omdat ze wat voor hun Oost-Duitse regio wilden betekenen, zeggen ze.

Wandelbots probeert onder meer op scholen en universiteiten jongeren in Saksen voor techniek te interesseren. “Dat maakt ons tot veel grotere patriotten dan degenen die hier op posters kladden dat je mensen het land moet uitzetten”, aldus ceo Christian Piechnick. Zijn bedrijf is afhankelijk van specialisten die moeilijk te vinden zijn. Mensen moeten “zin hebben uit andere delen in de wereld hierheen te komen om met ons te werken”. En dat is een steeds groter probleem. “We hebben meegemaakt dat mensen aan het eind van een sollicitatieproces toch afhaakten omdat ze zich nader hadden geïnformeerd over wat hier zoal aan de hand is.” Als de AfD in Saksen gaat regeren, wil Wandelbots daar niet langer blijven, aldus Piechnick.

'Exodus van bedrijven'

Of de AfD de economie in Saksen en Thüringen zal schaden en in welke mate, hangt af van welke regeringen in de deelstaten worden gevormd, aldus Marcel Fratzscher, voorzitter van het Deutsches Instituts für Wirtschaftsforschung (DIW) de dag na de verkiezingen in de Süddeutsche Zeitung (betaalmuur). De AfD staat “voor een extreem neoliberaal economisch beleid, voor protectionisme en voor afscherming van Europa, voor minder migratie van vakkrachten en voor minder openheid en diversiteit.”

Tot nu toe hebben alle andere partijen gezegd niet met de AfD te willen samenwerken. Maar in Thüringen heeft de extreemrechtse partij zoveel stemmen gehaald dat ze beslissingen kan blokkeren waarvoor een tweederde meerderheid in het deelstaatparlement is vereist. En ook in Saksen verwacht Fratzscher dat de invloed van de AfD op het economische en sociale beleid groot zal zijn, ook als ze niet gaat meeregeren. “Vooral jonge, goed gekwalificeerde en gemotiveerde mensen zullen beide deelstaten verlaten en daarheen gaan waar ze meer openheid en waardering verwachten. Dat kan een stijging van het aantal faillissementen en een exodus van bedrijven tot gevolg hebben.”

Voor grote internationale investeerders die al langer in Thüringen en Saksen actief zijn, zal de verkiezingsuitslag niet direct consequenties hebben, verwacht Sebastian Dullien, directeur van het Institut für Makroökonomie und Konjunkturforschung (IMK). Voor hen is het belangrijk dat de politiek hun projecten op praktisch niveau goed begeleidt, zegt hij in de Süddeutsche Zeitung. Waarschijnlijk is dat de CDU in beide deelstaten gaat regeren en daar hebben investeerders geen problemen mee, aldus Dullien. “Zolang de AfD maar buiten de regering blijft.”