Waar gaat het mis in de Duitse economie?

Auto-industrie

De auto-industrie is de belangrijkste sector van de Duitse economie. Duitse autoconcerns kampen met meerdere problemen. Duitse autobedrijven hebben te weinig geïnvesteerd in e-auto’s en lopen nu achter op concurrenten als Tesla en verschillende Chinese merken. 

De verkopen van Duitse auto’s vallen tegen. Duitsland exporteerde jarenlang veel benzine- en dieselauto’s naar China. Maar China heeft enorm geïnvesteerd in de eigen auto-industrie. China importeert daardoor niet alleen minder auto's uit Duitsland, ook concurreren Chinese elektrische auto's met de Duitse op de wereldmarkt. Het Volkswagen-concern verkocht in 2024 tien procent minder auto's in China dan het jaar ervoor, schrijft de Frankfurter Allgemeine Zeitung. In West-Europa was de afzet vrijwel gelijk (-0,4%). In Noord- En Zuid-Amerika verkocht het concern juist meer auto's. 

Energietransitie

Duitsland wil in 2045 klimaatneutraal zijn en wil de komende jaren flink investeren in de productie van duurzame energie als wind-en zonne-energie en waterstof. De Duitse kerncentrales zijn gesloten en ook het gebruik van steenkool en bruinkool wordt in de komende jaren afgebouwd. De kolenmijnen worden gesloten. De overheid investeert flink om de klappen daarvan in de mijnstreken op te vangen. Gascentrales en importen moeten het tekort aan duurzame energie in deze overgangsperiode opvangen. 

De Duitse industrie moet klimaatvriendelijk gaan produceren en dat vereist innovatie en modernisering. Met moderne technieken moet in veel fabrieken en bedrijven het productieproces worden gemoderniseerd. Het is volgens de Duitse regering de grootste verandering voor de economie sinds het begin van de industrialisering. Duitsland kent in vergelijking met andere West-Europese landen nog veel zware industrie. Een voorbeeld hiervan is Thyssenkrupp dat 11,5 miljoen ton staal per jaar produceert. Om deze zware industrie energieneutraal te maken is veel geld nodig. De Duitse overheid wil een waterstofnetwerk aanleggen waarop de bedrijven kunnen worden aangesloten. 

Voorlopig maakt de energie-intensieve industrie in Duitsland nog volop gebruik van fossiele energiebronnen als kolen en gas. Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn de prijzen van kolen en gas flink gestegen waardoor de winsten van de Duitse zware industrie daalden legt Henrik Müller uit, econoom en schrijver van verschillende boeken over economie. Daarnaast hebben zij last van een teruglopende vraag uit Duitsland zelf.

Geopolitieke spanningen

Door geopolitieke spanningen en toenemend protectionisme gaat het minder met de wereldhandel. De Duitse economie lijdt hieronder.

Het succes van de Duitse economie stoelde jarenlang op goedkope energie uit Rusland en export van machines en auto's naar China. De VS was een betrouwbare bondgenoot en een belangrijke afzetmarkt voor Duitsland. Nu het gas uit Rusland geen optie meer is, de export naar China afneemt en de Verenigde Staten zich steeds protectionistischer opstellen, neemt de onzekerheid in de Duitse industrie toe.

Duitsland verzet zich tegen EU-importheffingen op Chinese auto's uit vrees dat China met gelijke munt terugbetaalt en heffingen op Duitse auto's invoert. Nu deze maand Trump de nieuwe Amerikaanse president wordt, is het voor de Duitse regering des te belangrijker ook intensief contact te hebben met de Republikeinen. Daarin heeft de regering de laatste tijd geïnvesteerd. Ook heeft kanselier Scholz de banden aangehaald met verschillende Aziatische landen om te diversifiëren, dus minder afhankelijk te worden van China. 

Binnenlandse vraag

De Duitse consument is pessimistisch over de staat van de economie. Dat heeft gevolgen voor de binnenlandse vraag naar goederen en diensten. Duitsers zien de kwakkelende economie momenteel als het grootste probleem voor het land, bleek in december uit een gezaghebbende peiling van Deutschlandtrend. Sinds de economische crisis van 2008 is de Duitse consument niet meer zo pessimistisch over de staat van de economie geweest. 83 procent van de Duitsers vindt dat het slecht gaat met de economie en maar 15 procent heeft er vertrouwen in dat het volgend jaar beter gaat. 21 procent van de Duitsers maakt zich zorgen over het behoud van de eigen baan.

Het gevolg is dat Duitse consumenten minder uitgeven en meer sparen. Duitsers hebben in 2023 10,4 procent van hun inkomen opzij gezet volgens cijfers van het het Statistische Bundesamt. Overigens is de spaarquote in Nederland nog hoger. De gespannen situatie in de wereld en in Duitsland en de oorlog in Oekraïne maakt Duitsers ook terughoudend met geld uitgeven.

De Schuldenbremse

In tijden van economische neergang kan de overheid geld in de economie pompen om die zo weer aan te zwengelen. Dit is voor de Duitse overheid nauwelijks mogelijk door de schuldenrem die het land in 2009 in de grondwet vastlegde. Grondwettelijk is vastgesteld dat het begrotingstekort in één jaar niet meer dan 0,35 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP) mag bedragen.

Een uitzondering geldt voor noodsituaties, zoals de coronapandemie. Na de coronapandemie bleef er nog 60 miljard euro over uit het corona-noodfonds. De coalitie van bondskanselier Olaf Scholz wilde dit geld gebruiken om flink te investeren in de slechte staat van de infrastructuur in het land en in de energietransitie. Toen het Constitutioneel Hof oordeelde dat dit geld hier niet voor bedoeld was, bleven deze noodzakelijke investeringen in de Duitse economie uit. Over de schuldenrem is veel discussie en mogelijk versoepelt een volgende regering de grondwettelijk vastgelegde begrotingsdiscipline. Tegenstanders van een versoepeling van de schuldenrem willen de economie stimuleren door belastingen te verlagen, vooral voor ondernemingen. 

Tekort aan arbeidskrachten

Demografische veranderingen remmen ook de Duitse economische groei. Het tekort aan arbeidskrachten zal de komende jaren oplopen. Veel Duitsers geboren tijdens de Duitse babyboom (die later plaatsvond dan in Nederland) gaan de komende jaren met pensioen. In 2020 was 65,2 procent van de Duitse bevolking tussen de 18 en 67 jaar oud. In 2040 is dit nog maar 58,9 procent. Dit blijkt uit een prognose van het Statistische Bundesambt en het Institut der Deutschen Wirtschaft. Het tekort aan arbeidskrachten werd de afgelopen jaren ten dele opgevangen doordat meer mensen werken en de werkloosheid dus erg laag is en door immigratie. De hoop is gevestigd op innovaties.

Bureaucratie

Duitsland kent in vergelijking met andere westerse landen veel bureaucratie. Hier hebben bedrijven in Duitsland ook last van. Het is - zo waarschuwen ondernemers regelmatig - slecht voor het Duitse vestigingsklimaat. Voor ondernemers kost het extra tijd en geld om aan de Duitse bureaucratie te kunnen voldoen en vergunningsprocedures zijn vaak zo langslepend dat projecten maar langzaam van de grond komen.

Het Ifo-instituut, een van de meest invloedrijke economische onderzoeksinstituten, berekende dat de bureaucratie Duitsland jaarlijks 146 miljard euro kost. Als Duitsland een even efficiënte bureaucratie als Denemarken zou hebben, zou dat de Duitse economie 96 miljard euro opleveren.  Verschillende Duitse regeringen hebben de afgelopen tien jaar wetten ingevoerd om de bureaucratie te verminderen. De regering-Scholz heeft de procedures voor de uitbouw van duurzame energie versimpeld en versneld en dat heeft in 2024 zijn vruchten afgeworpen. De capaciteit is met 12 procent vergroot. De laatste wet is dit najaar ingevoerd en moet het vestigingsklimaat verbeteren en de economie één miljard euro opleveren. 

Digitalisering

Duitsland loopt achter op het gebied van digitalisering in vergelijking met andere westerse landen. Een rapport van het Ifo-instituut laat zien dat er een verband is tussen digitalisering en het BBP per hoofd van de bevolking. De onderzoekers berekenden dat het BBP per hoofd van de Duitse bevolking gemiddeld 2,7 procent hoger had kunnen zijn als hier tien jaar geleden meer in was geïnvesteerd. De onderzoekers stellen verder dat digitalisering bij kan dragen aan het verminderen van de bureaucratie in Duitsland. 

De Duitse Funklöcher zijn berucht: de plekken waar geen mobiel bereik is, zijn talrijk. Het lukt maar niet om het glasvezelnetwerk en het mobiele netwerk landelijk dekkend te krijgen. Ook in de auto-industrie is de digitale achterstand een probleem, aldus econoom Sander Tordoir. Duitse bedrijven lopen bij de implementatie van software in auto’s achter op hun concurrenten uit de Verenigde Staten en China.