Liveblog Verkiezingen 2025

Donderdag 19 uur: Vrijdag beginnen gesprekken CDU/CSU met SPD

Vrijdag beginnen de CDU/CSU en de SPD verkennende gesprekken voor de coalitie-onderhandelingen. De christendemocraten en de sociaaldemocraten nemen ieder negen onderhandelaars mee.

Woensdag, 10.30 uur: FDP-fractie bijeen om zichzelf op te heffen

Om 12.30 uur komt de Bondsdagfractie van de liberale FDP voor het eerst sinds de verkiezingsnederlaag bijeen. De oude Bondsdag werkt nog ongeveer een maand door. De FDP heeft de kiesdrempel niet gehaald dus komt de partij niet terug in de nieuwe Bondsdag. Tijdens de zitting vandaag zal dus de opheffing van de fractie van 90 parlementariërs worden besproken.

Dinsdag kwam de nieuwe fractie van Die Linke voor het eerst bijeen. Die Linke zat voor de verkiezingen niet als fractie maar als 'groep' in het parlement omdat door het vertrek van enkele leden naar de partij BSW, de fractie te klein was geworden om nog fractierechten te hebben.  Heidi Reichinnek en Sören Pellmann gaan de nieuwe fractie leiden. Die Linke levert ook het jongste Bondsdaglid: Luke Hoß is 23 jaar.

Woensdag 10 uur: SPD kiest nieuwe fractievoorzitter

De SPD kiest vandaag een nieuwe fractievoorzitter. Enige kandidaat is Lars Klingbeil. Er is wel kritiek op Klingbeil. Hij is medeverantwoordelijk voor de verkiezingsnederlaag en er gaan stemmen op dat hij daarom een stap terug zou moeten doen.

Dit liveblog heeft een pauze gehad van maandagmiddag 15.00 uur tot woensdagmorgen 10 uur. 

13:00 uur: AfD en Linke kunnen deel Bondsdag-besluiten blokkeren

De AfD en Die Linke hebben samen de Sperrminorität ('blokkerende minderheid') gehaald: ze hebben meer dan een derde van de zetels in de Bondsdag, waardoor ze besluiten kunnen tegenhouden waarvoor een tweederde meerderheid nodig is. Beide partijen zijn bijvoorbeeld tegen wapenleveranties aan Oekraïne. Voor het opnemen van extra kredieten voor het Duitse leger is een tweederde meerderheid nodig, die de partijen dan zouden kunnen tegenhouden. Ook voor een hervorming van de schuldenrem, die Duitsland meer financiële speelruimte kan geven, moet tweederde van het parlement instemmen.

Linke-voorzitter Jan van Aken heeft vandaag gezegd dat zijn partij bereid is tot gesprekken met de nieuwe regering over wetten waar tweederde meerderheid voor nodig is. Lees meer bij Focus en Deutschlandfunk

12:00 uur: 23 direct gekozen kandidaten komen toch niet in de Bondsdag

Duitse kiezers stemmen niet alleen op een partij, zoals in Nederland. Ze kiezen ook een kandidaat in hun kiesdistrict, die hun regio dan direct in de Bondsdag vertegenwoordigt. Duitsland heeft 299 kiesdistricten. In principe levert dat 299 regionale vertegenwoordigers op voor het parlement. Maar als een partij bijvoorbeeld recht heeft op 20 zetels en ze heeft 25 directe mandaten gewonnen, vallen de 5 direct gekozen kandidaten met de minste resultaten af. Dat is dit jaar voor het eerst. Eerder mocht een partij die 'extra' kandidaten houden. Maar dat leverde een steeds grotere Bondsdag op. In 2021 traden 735 Bondsdagleden aan. Met het aangepaste kiesstelsel zijn dat er voortaan 630. (Zie voor een uitleg van het kiesstelsel de video onderaan dit liveblog).

Door het aangepaste kiesstelsel vallen bij deze verkiezingen 23 directe kandidaten af: 15 van de CDU, 4 van de AfD, 3 van de CSU en 1 van de SPD. Deze partijen hebben dus meer Direktmandate gehaald dan zetels in het parlement. Deze districten hebben nu geen direct gekozen vertegenwoordiger in de Bondsdag. Lees meer bij ZDF Heute en Tagesschau

11:30 uur: Groenen-leider Habeck wil geen leidende rol meer in zijn partij

Robert Habeck, demissionair vice-kanselier en minister van Economische Zaken, wil geen leidende rol meer bij de Groenen vervullen. Dat maakte hij vanmorgen bekend. Habeck was de lijsttrekker en de afgelopen maanden hét gezicht van Bündnis 90/Die Grünen. Zijn partij haalde zondag 11,6 procent van de stemmen. Dat is een verlies van 3 procent ten opzichte van 2021, maar vergeleken bij de andere partijen die de afgelopen vier jaar regeerden, de SPD en de FDP, viel dat mee. Zondagavond zei Habeck nog dat hij tevreden was met de uitslag. Nu trekt hij toch persoonlijke consequenties uit het verlies. Woensdag komt de partij bijeen om verder over de resultaten te praten. (Update 27-2: Robert Habeck neemt wel plaats in de Bondsdag) Lees meer bij Tagesschau

10:30 uur: AfD in Oost-Duitsland grootste partij

De AfD is zoals het er nu naar uitziet in alle Oost-Duitse deelstaten de grootste partij geworden. Alleen in Berlijn niet, daar haalde Die Linke meer stemmen. Landelijk haalde de AfD 20 procent van de stemmen en is daarmee de tweede partij in het parlement. Maar in Oost-Duitsland komt ze als winnaar uit de bus: in Brandenburg haalde ze 36 procent van de stemmen (2e partij is de CDU met 17 procent); in Mecklenburg-Voorpommeren 38 procent (2e partij is de CDU met 17 procent); in Saksen 45,2 procent (2e partij is de CDU met 20,8 procent); in Saksen-Anhalt 39 procent (2e partij is de CDU met 18 procent) en in Thüringen 41 procent (2e partij is de CDU met 18,2 procent). 

De AfD geldt in de deelstaten Saksen, Saksen-Anhalt en Thüringen als extreemrechts en vormt volgens de binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz een gevaar voor de democratie. 

Voor AfD-kiezers waren asielbeleid, criminaliteitsbestrijding en binnenlandse veiligheid de belangrijkste thema's. De partij wist bij de verkiezingen van zondag 1,8 miljoen mensen die eerder niet stemden te mobiliseren. Maar ook bij de andere partijen haalde ze kiezers weg, de meesten, ruim een miljoen, kwamen bij de CDU/CSU vandaan. Lees meer bij Der Spiegel en Tagesschau

8:45 uur: Voorlopige einduitslag

CDU/CSU: 28,52 procent - 208 zetels
AfD: 20,80 procent - 152 zetels
SPD: 16,41 procent - 120 zetels
Groenen: 11,61 procent - 85 zetels
Die Linke: 8,77 procent - 64 zetels
BSW: 4,97 procent
FDP: 4,33 procent
SSW: 0,2 procent - 1 zetel 

De CDU/CSU van Friedrich Merz is de grootste partij geworden. Merz kan daarmee coalitieonderhandelingen beginnen en wordt zo goed als zeker de nieuwe bondskanselier. De AfD is de tweede partij. Met 20 procent van de stemmen krijgt ze 152 zetels, een verdubbeling ten opzichte van 2021. De SPD van kanselier Scholz haalde haar slechtste verkiezingsresultaat ooit. De FDP en de BSW hebben de kiesdrempel van 5 procent niet gehaald en zijn niet in het nieuwe parlement vertegenwoordigd.

Met deze uitslag is een coalitie van CDU/CSU en SPD mogelijk. Dat is de coalitie die de meeste Duitsers graag zouden willen. Met de Groenen heeft de CDU/CSU geen meerderheid. Met de AfD wil geen van de andere partijen samenwerken. 

Opvallend: ook de Deense minderheidspartij Südschleswigsche Wählerverband (SSW) heeft een zetel in de Bondsdag gehaald. Voor deze partij uit Sleeswijk-Holstein geldt de kiesdrempel van 5 procent niet - het Duitse kiesstelsel maakt op de kiesdrempel een uitzondering voor partijen van minderheden. Vier jaar geleden lukte het de SSW ook een Bondsdagzetel te winnen. Dat was niet meer gebeurd sinds 1953. De partij heeft nu één vertegenwoordiger in de Bondsdag. Die kan geen fractie vormen en heeft daardoor nauwelijks rechten in het parlement. 

De opkomst was met 82,5 procent hoog. In 2021 was dat 76,4 procent. Lees meer bij de Bundeswahlleiterin

23:50 uur: Lars Klingbeil wordt fractievoorzitter voor de SPD

Lars Klingbeil heeft in het actualiteitenprogramma Tagesthemen bekendgemaakt dat hij de nieuwe fractieleider wordt. Hij volgt Rolf Mützenich op. Het partijbestuur heeft hem voorgedragen en woensdag zal daarover worden gestemd.

23:10 uur: Nieuwe voorlopige uitslag: FDP onder, BSW op kiesdrempel

Volgens de voorlopige uitslag van Forschungsgruppe Wahlen (ZDF) haalt de FDP met 4,5 procent de kiesdrempel van 5 procent niet. Voor BSW zijn het nog spannende uren want die partij staat op precies 5 procent. Die Linke staat op 8,7 procent, terwijl die partij een aantal weken geleden in de peilingen nog onder de kiesdrempel stond. De Groenen zijn in deze nieuwe uitslag iets weggezakt naar 11,7 procent. De SPD haalt 16,5 procent van de stemmen, de AfD 20,5 en de CDU/CSU 28,5 procent. Bij de voorlopige uitslag van Infratest Dimap (ARD) van 23.20 uur staat de BSW op 4,9 procent.

20:30 uur: FDP-leider Lindner stapt op als partij kiesdrempel niet haalt

Christian Lindner, de FDP-leider en tot begin november minister van Financiën van Duitsland, verlaat de politiek als zijn partij de kiesdrempel van 5 procent niet haalt. Dat zei hij vanavond tijdens de Berliner Runde, het debat tussen alle lijsttrekkers na de eerste uitslagen. Lindner is sinds 11 jaar voorzitter van de liberalen. Hij werd in november door kanselier Scholz als minister van Financiën ontslagen. Zijn partij stond er al langer slecht voor. Het lijkt erop dat de FDP de kiesdrempel van 5 procent niet haalt. Zowel bij de voorlopige uitslagen van de ARD als van de ZDF staan de liberalen daar onder.

19:45 uur: Lastige coalitievorming

Met de winst van de CDU/CSU zal lijsttrekker Friedrich Merz het voortouw nemen bij de komende coalitieonderhandelingen. Maar met de cijfers zoals ze nu bekend zijn, zal dat een lastige puzzel worden. Geen van de partijen wil met de AfD regeren. Als die Linke, de FDP en de BSW in de Bondsdag komen, zullen er voor de CDU/CSU en de SPD - de meest voor de hand liggende en door veel kiezers gewenste coalitie - niet genoeg zetels overblijven voor een meerderheid. Ze zouden dan een van de kleinere partijen erbij kunnen nemen. Maar met die Linke wil de CDU/CSU niet samenwerken - andersom ook niet - en samenwerking met de BSW is eveneens erg onwaarschijnlijk. De liberale FDP ligt ook niet goed bij de CDU/CSU en de SPD. Bovendien is niet zeker dat ze met een van de kleinere partijen wel een meerderheid hebben. Een coalitie van CDU/CSU, SPD en Groenen heeft een ruime meerderheid, maar Merz zal liever niet willen regeren met twee linkse partijen in zijn kabinet. 

Mocht een van de kleinere partijen de kiesdrempel niet halen, is de kans groter dat de CDU/CSU en de SPD samen wel genoeg zetels hebben om een regering te kunnen vormen.

19:30 uur: Spannende uren voor de FDP en de BSW

De liberale FDP en de nieuwe partij van Sahra Wagenknecht, de BSW, staan in de verschillende Hochrechnungen (voorlopige uitslagen op basis van de eerste getelde stemmen) net op of onder de kiesdrempel van 5 procent. Voor beide partijen wordt het spannend of ze in de Bondsdag komen. 

19.15 uur: Groenen tevreden met resultaat

De Groenen zijn tevreden met het verkiezingsresultaat, aldus lijsttrekker Robert Habeck. De partij komt volgens de eerste voorlopige uitslagen uit op 12 procent, een klein verlies ten opzichte van 2021. De Groenen kunnen zich voorstellen deel uit te gaan maken van een volgende regering, zei Habeck. Hij feliciteerde Merz met de overwinning van de CDU/CSU.

19:09 uur: Reactie AfD

De partij Alternative für Deutschland (AfD) is volgens de voorlopige uitslag van 19:00 uur met 20,1 procent van de stemmen de tweede partij van Duitsland geworden. Ten opzichte van 2021 is het zetelaantal van de uiterst rechtse partij verdubbeld. AfD-partijleider Alice Weidel sprak van een "historisch succes". "We hebben ons als volkspartij sterk verankerd", aldus Weidel.  Ze toonde zich bereid om coalitieonderhandelingen te voeren met de CDU/CSU, maar de andere Duitse partijen willen niet met de AfD samenwerken.

18:58 uur: Voorlopige uitslag van de ARD wijkt iets af

De voorlopige uitslag die de ARD hanteert, van peiler Infratest dimap, wijkt iets af van die van de ZDF. Bij Tagesspiegel (van de ARD) is te zien dat de FDP met 4,9 procent en de BSW met 4,8 procent net onder de kiesdrempel van 5 procent bundelen. Bij de voorlopige uitslag van de ZDF lijken beide partijen met ieder 5 procent de kiesdrempel wel te halen.   

18:44 uur: Scholz: 'Historische nederlaag' 

De huidige bondskanselier Olaf Scholz van de SPD noemt de voorlopige uitslag een duidelijke "verkiezingsnederlaag" en spraak van een "bitter resultaat" voor zijn partij. De SPD verliest volgens de eerste cijfers 9,3 procentpunt ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2021. Dat is het slechtste resultaat voor de sociaaldemocraten bij Bondsdagverkiezingen ooit. De nederlaag kwam niet onverwacht: Scholz' zogenoemde stoplichtregering was de afgelopen vier jaar erg impopulair en in de peilingen stond de SPD al maanden op slechts 15 procent. Scholz feliciteert de CDU/CSU van Friedrich Merz met de uitslag en wenst hem veel succes met het vormen van een nieuwe coalitie.   

18:40 uur: Eerste reactie Merz (CDU) 

De christendemocratische CDU/CSU is met 28,7 procent van de stemmen de grootste partij geworden. "Wij, de CDU, de CSU, de Unie, wij hebben de federale verkiezingen van 2025 gewonnen", reageert lijsttrekker en kanselierskandidaat Friedrich Merz. Het is volgens Merz nu zaak om zo snel mogelijk een effectieve regering te vormen. "De wereld daar buiten wacht niet op ons!", aldus Merz. 

18:21 uur: Hochrechnung ZDF (voorlopige uitslag):

De voorlopige uitslag is zojuist bekendgemaakt. Kleine verschillen met de exitpoll van 18:00 uur:

SPD: 16,4%
CDU/CSU: 28,7%
Die Grünen: 12,3%
FDP: 5%
AfD: 19,8%
Die Linke: 8,9%
BWS: 5%
Overige: 3,9%

18:14: Historisch hoge opkomst

Een historisch hoog aantal Duitse stemgerechtigden is vandaag naar de stembus gegaan: 84 procent, meldt peiler Infratest dimap. Dat is het hoogte aantal sinds 1990.

18:00 uur: Exitpoll van de ZDF: CDU/CSU de grootste:

De stembureau's zijn gesloten! Dit zijn de resultaten van de exitpoll, gebaseerd op ondervragingen bij stembureau's in heel Duitsland:

SPD: 16,5%
CDU/CSU: 28,5%
Die Grünen: 12%
FDP: 5%
AfD: 20%
Die Linke: 9%
BWS: 5%
Overige: 4%

Duitsland hanteert een kiesdrempel van 5 procent. Op dit moment moeten de FDP en de BSW vrezen voor hun plek in de Bondsdag. 

17:30 uur: Opkomst in de middag hoger dan in 2021

Aanzienlijk meer mensen hadden vanmiddag al hun stem uitgebracht dan op hetzelfde moment in 2021 tijdens de bondsdagverkiezingen. De opkomst bij de stembureau's lag om 14:00 uur op 52 procent van alle stemgerechtigden in Duitsland, maakte de Bundeswahlleiterin bekend. In 2021 was dat rond hetzelfde tijdstip 36,5 procent. Mensen die per post hebben gestemd zijn niet in deze cijfers meegenomen. De cijfers zeggen nog weinig over de totale opkomst dit keer, die zal pas later bekend worden.   

13.00 uur: Duitsland gaat naar de stembus

De bijna 60 miljoen Duitse stemgerechtigden mogen vandaag naar de stembus. Er wordt een hoge opkomst verwacht: kiezers hebben het gevoel dat er veel op het spel staat. Het gaat economisch niet goed met Duitsland; door verschillende aanvallen door mensen met een migratie-achtergrond zijn de spanningen in Duitsland toegenomen en werd het thema migratie een van de belangrijkste onderwerpen in de campagne; en ook de geopolitieke ontwikkelingen sinds het aantreden van de Amerikaanse president Trump zorgen voor veel onzekerheid. Lees meer in ons overzicht van het verkiezingsnieuws

Van de Duitse kiezers zegt 83 procent bezorgd te zijn over de situatie in Duitsland, meer dan in decennia het geval is geweest, meldde het Tagesschau-journaal zaterdag. Een deel van de kiezers vraagt zich ook af of de huidige politici de problemen die nu spelen wel aankunnen. Bekijk ons overzicht van de belangrijkste lijsttrekkers

Op de peilingen lijken al die gebeurtenissen weinig invloed te hebben gehad: die geven al maanden hetzelfde beeld. Volgens de laatste INSA-peiling van zaterdag staat de CDU/CSU van Friedrich Merz bovenaan met 29,5 procent, de AfD volgt met 21 procent, de SPD van kanselier Scholz staat op 15 procent, de Groenen op 12,5 procent, de socialistische partij die Linke op 7,5 procent, de nieuwe partij BSW zou de kiesdrempel van 5 procent precies halen en de liberale FDP zou met 4 procent buiten de boot vallen en niet terugkeren in het parlement. Overigens is de 7,5 procent van Die Linke wel opvallend: de socialisten peilden lange tijd onder de kiesdrempel, maar hebben sinds eind januari een opmars ingezet. 

Voor de mogelijke coalities maakt het veel uit of de kleinere partijen in de Bondsdag worden gekozen of niet. Met de peiling van zaterdag, dus met de BSW en die Linke in het parlement, zouden de CDU/CSU en de SPD - de coalitie die de meeste Duitsers het liefste zouden willen - niet genoeg zetels hebben voor een meerderheid. Dan zou er een derde partij nodig zijn. Samenwerking met de AfD sluiten alle andere partijen uit. Dat de CDU/CSU en de SPD een regering zouden vormen met die Linke of de BSW is ook zeer onwaarschijnlijk. Dan zou een coalitie van CDU/CSU, SPD en Groenen in beeld komen. Maar ook daar zitten nogal wat haken en ogen aan. De CDU/CSU en de Groenen verschillen op veel standpunten flink van elkaar.

Eerder deze week zei ongeveer 20 procent van de kiezers nog niet te weten op wie ze gaan stemmen. De uitslag vanavond kan dus nog tot verrassingen leiden. 

Bekijk ook onze video over het Duitse kiesstelsel: