De Socialistenwet
Keizerrijk: 1871-1888
De angst voor een sociale revolutie zat heel diep bij Bismarck. Hij beschouwde de socialisten als een groot gevaar voor de nationale eenheid en probeerde hen op verschillende wijzen te bestrijden.
© Punch, 1878, DPASpotprent waarop Bismarck de socialisten weer terug in de kist probeert te krijgen. Bismarck zag de socialisten als een groot gevaar.
De socialisten werden vanaf 1878 de nieuwe staatsvijand nummer één. De anti-revolutionaire Bismarck vreesde de toenemende invloed van de Sozialistische Arbeiterpartei (SAP) - vanaf 1891 Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) geheten.
Op 19 oktober 1878 werd de zogenaamde Socialistenwet aangenomen. Socialistische en communistische verenigingen en vakbonden werden verboden en talrijke Reichsfeinde werden gevangen gezet. Bismarck kreeg de Rijksdag niet zover om ook de SAP te verbieden; dit was immers in strijd met de grondwet. De maatregelen van Bismarck hadden een tegengesteld effect: politieke activiteiten werden voortgezet onder de dekmantel van sportverenigingen en tijdens de Rijksdagverkiezingen van 1884 verdubbelden de socialisten hun aantal zetels naar 24. In 1878 hadden zij twaalf zetels; in 1884 beschikten zij over 24 zetels; in 1890 was het aantal zetels gestegen tot 35.
Begin jaren tachtig van de negentiende eeuw probeerde Bismarck de socialisten op een andere manier de wind uit de zeilen te nemen. De bevolking was onder invloed van de Industriële Revolutie sterk gegroeid. De sociale nood was vooral hoog onder de slecht betaalde of werkloze arbeiders in de steden. Bismarck wilde de problemen van de lagere klassen verminderen door het geleidelijk invoeren van een sociaal verzekeringsstelsel en een betere gezondheidszorg. Hij hoopte zo de steun van de arbeiders te verwerven.
Ook op dit vlak bleek Bismarck dus een Realpolitiker. Bismarcks sociale verzekeringsstelsel behoorde tot de modernste van Europa. In 1889 werd het eerste wettelijke staatspensioenfonds ingevoerd. De gemiddelde leeftijdsverwachting van een Duitse man was toen 72. Bismarck stelde de pensioengerechtigde leeftijd vast op 70 jaar. Toch konden al deze maatregelen de opmars van de socialisten niet verhinderen. In 1893 zou de SPD zelfs de grootste partij van Duitsland worden en dat zou zeker niet voor het laatst zijn.