Het Tränenpalast
Oude grensovergang Friedrichstrasse in handen van ontwikkelaar

Van staatsinstrument tot speelbal van een projectontwikkelaar. In de drieste omgang met het Tränenpalast ligt de enorme vlucht besloten die Oost-Berlijn sinds de val van de Muur heeft gemaakt. Het gebouw dat nu treurig verborgen ligt onder wit zeil, werd in 1962 in gebruik genomen. Toen zag het er met zijn grote ramen en helderblauwe voorgevel veel te vrolijk uit voor de functie die het had.

Hier kregen bezoekers van de DDR en een enkele geprivilegieerde DDR-burger die een bezoek aan het Westen mocht brengen, na uitvoerige controles toegang tot het voor het westelijke verkeer gereserveerde deel van het station Friedrichstrasse. De doorsnee DDR-burger had in deze ‘uitreishal’ niets te zoeken.

Gangenstelsel

In de jaren zeventig is naast de hal van staal en glas een provisorische gangenruimte gebouwd waarin de uitreizenden alvast werden onderverdeeld in oost en west, diplomaten en normale burgers. De door hekken van elkaar gescheiden gangen eindigden bij een metalen deur die alleen gepasseerd mocht worden met geldige ‘Grenzübergangsdokumente’.

Bij dit gangenstelsel, voor het betreden van de uitreishal, namen West-Duitse bezoekers afscheid van hun Oost-Duitse vrienden en familieleden. Daar komt de bijnaam ‘Tränenpalast’ vandaan die de Berlijners aan de glazen hal gaven.

Jazz en cabaret

Met de val van de Muur en de Duitse eenwording viel de grensovergang weg. Cultuurondernemer Marcus Herold voorkwam dat het Tränenpalast werd afgebroken, net als talrijke andere kenmerkende bouwwerken die herinnerden aan het gedeelde Duitsland.

Hij huurde de hal in 1991, liet deze inclusief de aanbouw grotendeels zoals hij was, en nam hem onder de naam tRÄNENpALAST in gebruik als cultuurpodium. Gerenommeerde artiesten gaven hier vijftien jaar lang onder meer jazzconcerten en cabaretvoorstellingen.

Totdat de investeerder Harm Müller-Spreer in 2005 het gebouw kocht van de stad Berlijn. De onderhandelingen over het huurcontract met de nieuwe bezitter liepen spaak, waarna op 31 juli 2006 het doek viel voor het cultuurpodium. Het tRÄNENpALAST verliet het gebouw, maar leefde voort buiten haar vroegere onderkomen en organiseert nog steeds optredens op diverse locaties in de stad.

Monumentenstatus

De verkoop van het Tränenpalast was de Berlijnse senaat op veel kritiek komen te staan. Hiermee gaf de stad de zoveelste herinnering aan de Duitse deling uit handen. De Hamburgse investeerder Müller-Spreer moest weliswaar beloven rekening te houden met de monumentenstatus en de culturele bestemming van het gebouw. Maar de senaat had de invulling daarvan opengelaten voor onderhandeling.

Dat heeft Berlijn geweten. Müller-Spreer liet het Tränenpalast zoals afgesproken staan, maar nam de monumentenstatus zo zuinig mogelijk in acht. Aanbouw en andere tastbare herinneringen aan de rijen wachtenden voor de hal werden rigoureus weggesaneerd.

Op het aangrenzende terrein, dat hij een paar jaar eerder al van de stad had gekocht, begon hij aan de bouw van het nieuwbouwproject Spreedreieck. Een mede door gemeentelijk geblunder reusachtig kantorencomplex voor Ernst & Young. De stad bleek niet de exclusieve eigenaar te zijn geweest van de verkochte grond. Als tegemoetkoming mocht de investeerder het complex nog hoger maken dan oorspronkelijk gepland. Een enquêtecommissie zoekt nu uit hoe dit allemaal heeft kunnen gebeuren.

Blinkende kolos

Of het anders was geweest als het Spreedreieck-complex minder hoog was geworden is de vraag, maar het Tränenpalast valt in het niet achter de golvende blinkende kolos aan de Friedrichstrasse. Je moet er zelfs een beetje naar zoeken. Het is te hopen dat de hal eenmaal opgeknapt en ontdaan van plastic weer meer de aandacht op zich weet te vestigen en daarmee de herinnering aan de Duitse deling op deze plek levend weet te houden.

Dit laatste is in ieder geval het streven van Berlijn en het museum Haus der Geschichte (HdG) in Bonn. In de toekomst moet de voormalige uitreishal onderdak bieden aan een tentoonstelling over deling en grens in het dagelijkse leven van Duitsers, samengesteld door het HdG. Maar er ligt nog niets vast, Berlijn onderhandelt nog met Müller-Spreer.

Het Haus der Geschichte houdt hoop de tentoonstelling in 2011 te kunnen openen. Dan is het vijftig jaar geleden dat de Muur werd gebouwd. Een paar maanden later namen de eerste familieleden en vrienden voor het Tränenpalast afscheid van elkaar.

Actualisatie: In september 2011 is het Tränenpalast heropend. Er is een permanente expositie ingericht over de Duits-Duitse grens.