
Corona in Duitsland: veelgestelde vragen
Achtergrond - 1 maart 2023 - Auteur: Redactie DuitslandwebDuitslandweb krijgt veel vragen over de coronamaatregelen in Duitsland. Daarom een overzicht van de belangrijkste regels en reisregels, dat regelmatig wordt bijgewerkt. Geactualiseerd op 7 april 2023.

Overzicht van de verspreiding van het coronavirus in Duitsland, 01-02-2023
Reisregels algemeen:
Alle landelijke coronamaatregelen zijn voorbij in Duitsland.
Op 2 februari 2023 is de mondkapjesplicht in het openbaar vervoer in heel Duitsland afgeschaft. Sinds 1 maart 2023 hoefden medewerkers in de gezondheidszorg en bewoners van zorginstellingen geen masker meer te dragen. En sinds 7 april 2023 hoeven ook bezoekers aan zorginstellingen en artsenpraktijken geen mondkapje meer op.
Een aantal deelstaten (o.a. Beieren en Saksen-Anhalt) had de mondkapjesplicht al eerder voor het streekvervoer afgeschaft. Nu hoeven reizigers in de andere deelstaten en in het landelijke, interregionale vervoer (intercitytreinen, flixbussen) ook geen mondkapje meer te dragen. In het vliegverkeer gold sinds 1 oktober 2022 geen mondkapjesplicht meer. Lees meer bij het Duitse ministerie van Gezondheid
Sinds 1 maart geldt voor ziekenhuizen en zorginstellingen geen testplicht meer. Bewoners, medewerkers en bezoekers hoeven ook geen masker meer te dragen. Lees meer bij het Duitse ministerie van Gezondheid
Bij inreizen vanuit het buitenland is momenteel geen coronabewijs nodig, staat in de inreisverordening. Ook aanmelden en quarantaine is niet nodig. Lees meer bij het Duitse ministerie van Gezondheid. Lees ook het reisadvies bij het Duitse Auswärtige Amt.
Ga direct naar:
- Duitse reisregels
- Nederlandse reisregels
- Reisregels per deelstaat
- Nederlandse en Duitse reisadviezen voor andere landen
- Coronamaatregelen in Duitsland
- Coronavirus en vaccinaties in Duitsland
- Corona-crisisbeleid Duitsland
- Info voor ondernemers en grenspendelaars
- Vragen
Welke reisregels gelden voor Duitsland?
De Nachweispflicht - de plicht voor iedereen ouder dan 12 jaar om een coronabewijs te hebben bij inreizen - gold tot 1 juni 2022. Momenteel geldt die niet meer. Nederland is al sinds 3 maart 2022 geen hoogrisicogebied meer voor Duitsland. De aanmeld- en quarantaineplicht is daarmee vervallen.
Zie voor meer informatie ook het Bundesgesundheitsministerium, de FAQ van de Bundesregierung en het RKI
Over de Duitse Nachweispflicht:
De 3G-regel bij inreizen geldt niet meer.
- Vaccinatiebewijs
Als vaccinatiebewijs (Impfnachweis) geldt in Duitsland een digitaal of papieren bewijs in het Duits, Engels, Frans, Italiaans of Spaans van een volledige vaccinatie. Vanaf 1 oktober 2022 geldt iemand pas na drie vaccinaties (dus twee inentingen plus een booster) als volledig gevaccineerd, of na twee inentingen en een bewijs van doorgemaakte coronabesmettingSinds 1 juni 2022 accepteert Duitsland ook de vaccins van buiten de EU, mits ze door de WHO erkend zijn.
Lees meer over de vereisten voor een vaccinatiebewijs in de infectieziektenwet.
- Herstelbewijs
Als herstelbewijs (Genesenennachweis) geldt in Duitsland een papieren of digitaal bewijs van een doorgemaakte corona-infectie in het Duits, Engels, Frans, Italiaans of Spaans. Het bewijs van de infectie moet minimaal 28 dagen en maximaal 90 dagen oud zijn. Lees meer bij de FAQ's van het ministerie van Gezondheid
Wie zich heeft laten vaccineren met Johnson & Johnson, in Nederland bekend als Janssen, moet na minstens vier weken een tweede vaccinatie met een mRNA-vaccin zoals Moderna of Biontech/Pfizer krijgen. Pas een derde vaccinatie geldt als boostervaccinatie (Auffrischimpfung in het Duits).
De internationale QR-code in de coronacheck-app wordt in Duitsland geaccepteerd. U kunt ook op coronacheck.nl een internationaal vaccinatiebewijs als pdf downloaden. Daarvoor moet u inloggen met uw DigiD. Voor zover de redactie kan nagaan, wordt in Duitsland ook het Gele Boekje, het internationale vaccinatiepaspoort, geaccepteerd.
Zie voor meer info ook Rijksoverheid.nl
Zie ook: Algemene info over Duitse reiswaarschuwingen
Voor wie Duitsland binnenkomt uit een virusvariantengebied gelden strengere regels, zoals een aanmeld- en soms ook een quarantaineplicht. Lees meer
Als het niet lukt om aan te melden via Einreiseanmeldung.de, kunt u ook een formulier uitprinten en invullen. Dit formulier is ook in het Engels beschikbaar. U moet dit op verzoek tonen aan de autoriteiten als u daarom wordt gevraagd.
De boetes voor overtredingen van de Duitse coronaregels kunnen hoog zijn. Zie voor een overzicht van de boetes, ook per deelstaat: Bußgeldkatalog.org
Welke reisregels gelden voor Nederland?
Nederland hanteert als reisadvies voor Duitsland kleurcode groen. Dat betekent dat er geen bijzondere veiligheidsrisico's zijn. Lees hier meer over de regels voor inreizen naar Nederland vanuit het buitenland.
Welke reisregels gelden in de verschillende deelstaten?
De deelstaten bepalen voor een groot deel hun eigen coronaregels. In onderstaand overzicht vindt u de regels per deelstaat:
Reisinformatie per deelstaat:
Baden-Württemberg: |
Nedersaksen: |
Beieren: |
Noordrijn-Westfalen |
Berlijn: |
Rijnland-Palts: |
Brandenburg: |
Saarland: |
Bremen: |
Saksen: |
Hamburg: |
Saksen-Anhalt: |
Hessen: |
Sleeswijk-Holstein: |
Mecklenburg-Voorpommeren: |
Thüringen: |
Bij specifieke vragen kunt u het best contact opnemen met de betreffende deelstaat, gemeente of met het plaatselijke Gesundheitsamt (het Duitse equivalent van de GGD). Zie hier voor adressen en info van de Gesundheitsämter. Het RKI heeft een handige tool waarmee u op basis van postcode of plaatsnaam de gegevens van het Gesundheitsamt kunt zoeken.
Waar vind ik de Nederlandse en Duitse reisadviezen voor andere landen?
Reisadviezen per land vindt u op Nederland wereldwijd (website van alle Nederlandse ambassades wereldwijd) en op de website van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. De informatie op deze websites wordt steeds geactualiseerd.
Welke coronamaatregelen gelden in Duitsland?
In Duitsland zijn de meeste coronamaatregelen op 20 maart 2022 komen te vervallen.
Op 2 februari 2023 is de mondkapjesplicht in het openbaar vervoer afgeschaft. Zowel in het regionale als in het landelijke, interregionale vervoer (intercitytreinen, flixbussen) hoeven reizigers geen mondkapje meer te dragen.
Sinds 1 maart geldt voor ziekenhuizen en zorginstellingen geen testplicht meer. Bewoners en medewerkers van zorginstellingen hoeven sindsdien ook geen masker meer te dragen, maar voor bezoekers van artsenpraktijken, klinieken en verzorgingshuizen gold tot 7 april nog wel een FFP2-mondkapjesplicht. Deze plicht is op 7 april 2023 vervallen.
Waar vind ik informatie over het coronavirus, de verspreiding ervan en het vaccinatie-programma in Duitsland?
Het Robert Koch Institut - het Duitse RIVM - geeft updates, ook in het Engels, over de stand van zaken rond het coronavirus in Duitsland. Ook geeft het RKI informatie over het aantal besmettingen in Duitsland (per regio), als tabel en als kaart. Leest u ook de FAQs van het RKI.
De Amerikaanse Johns Hopkins University (JHU) houdt wereldwijde coronacijfers bij. De getallen voor Duitsland zijn daar steeds iets hoger dan bij het RKI omdat de JHU ook gevallen meetelt die bekend zijn bij lokale of regionale autoriteiten, maar nog niet aan het RKI zijn doorgegeven. Bekijk de cijfers van de JHU
Duitsland is op 26 december 2020 begonnen met vaccineren. De uitvoering van het inentingsprogramma ligt in handen van de deelstaten. Het inenten gebeurt op vrijwillige basis en is gratis, ongeacht hoe iemand verzekerd is. Lees meer over het Duitse vaccinatiebeleid op bundesregierung.de
Bekijk hoeveel mensen in Duitsland zijn ingeënt op het Duitse vaccinatie-dashboard en bij het Robert Koch Institut (RKI)
Hoe is het corona-crisisbeleid in Duitsland georganiseerd?
Het Duitse beleid is erop gericht verspreiding van het coronavirus zoveel mogelijk in te dammen om te voorkomen dat het gezondheidssysteem overbelast raakt. In een tv-toespraak aan het begin van de pandemie, in maart 2020 noemde kanselier Merkel de coronacrisis de grootste uitdaging sinds de Tweede Wereldoorlog en riep de Duitsers op tot discipline en solidariteit. Bekijk de toespraak
In Duitsland bepalen de deelstaten in belangrijke mate hun eigen gezondheidsbeleid. De bondsregering kan maatregelen daarom niet zomaar opleggen, maar is van hun medewerking afhankelijk. Daarom verschilt het beleid vaak per deelstaat. Dat geldt ook voor de uitvoering en de handhaving van de landelijk afgesproken maatregelen.
De Duitse corona-maatregelen worden genomen op basis van het Infektionsschutzgesetz, een wet die de deelstaten en de centrale Duitse overheid extra bevoegdheden geeft om infectieziekten en de verspreiding ervan tegen te gaan. Op 27 maart 2020 stelde het Duitse parlement een epidemische Lage von nationaler Tragweite vast - ook Epidemie-Fall genoemd - een soort noodtoestand ten tijde van een epidemie. Die geeft het ministerie van Gezondheid tijdelijk meer bevoegdheden om maatregelen te nemen, die dan ook in alle deelstaten gelden. De Epidemie-Fall is op 25 november 2021 afgelopen. Daarom is het Infektionsschutzgesetz in november 2021 aangepast, om de belangrijkste coronamaatregelen van een nieuwe wettelijke basis te voorzien. De wet is ook daarvoor en daarna verschillende keren aangepast, in maart 2022 werden de meeste coronamaatregelen afgeschaft. Per 1 oktober 2022 geldt een vernieuwde Infectieziektenwet.
Tijdens de eerste golf, in het voorjaar van 2020, is Duitsland uitgebreid op het virus gaan testen. Er werden veel laagdrempelige testlocaties ingericht. Iedereen die besmet was met het virus moest twee weken in quarantaine. Het is in Duitsland strafbaar als je je niet aan de quarantaineregels houdt. De Gesundheitsämter - de Duitse GGD’en - wisten de eerste maanden het contactonderzoek verrassend snel op te schalen. Zogenoemde containment-scouts gingen na met wie geïnfecteerden contact hadden gehad, zodat ook die mensen in quarantaine konden. De Corona-Warn-App, die op 16 juni 2020 werd gelanceerd, ondersteunt het contactonderzoek.
Tijdens de tweede en de derde coronagolf, die in het najaar van 2020 en het begin van 2021 kwamen, raakte Duitsland de controle op het aantal besmettingen kwijt. Het bron- en contactonderzoek werd opgegeven, het aantal tests raakte uitgeput. Met nieuwe lockdowns probeerde Duitsland weer grip op het virus te krijgen. Omdat steeds meer mensen waren gevaccineerd en er veel met sneltests werd getest, daalde het aantal besmettingen in Duitsland in het voorjaar van 2021 flink en werden steeds meer versoepelingen mogelijk. In het najaar van 2021 stegen de besmettingscijfers weer flink en werden strengere maatregelen weer van kracht. In het voorjaar van 2022 kwamen er weer versoepelingen.
Waar vind ik als ondernemer of grenspendelaar informatie?
Bent u ondernemer en wilt u meer informatie over de situatie voor bedrijven in Duitsland, zie dan ook de website van de Deutsche Industrie und Handelskammertag DIHK. De Duits-Nederlandse Kamer van Koophandel heeft informatie over de situatie in Nederland voor Duitse ondernemers op een rij gezet.
De redactie kan niet alle vragen beantwoorden. Heeft u een vraag? Controleer of het antwoord op deze pagina te vinden is. Zo niet, dan kunt u het best nagaan wat in uw geval geldt bij de betreffende deelstaat of het Gesundheitsamt van de plaats in Duitsland die u wil bezoeken. Gedetailleerde vragen over de Duitse coronamaatregelen kunnen alleen door de betreffende deelstaten of lokale overheden worden beantwoord.
Lees meer over 'Corona in Duitsland':

Duitse vaccinatieplicht op losse schroeven
Door de opkomst van de omikronvariant staat de Duitse vaccinatieplicht tegen corona ter discussie.

De schuldigen
Het strenge Duitse moralisme heeft nu het thema vaccinatie in zijn greep, constateert columnist Merlijn Schoonenboom.

Politieke tussentijd bemoeilijkt coronabeleid
Terwijl de besmettingen oplopen, leek de Duitse politiek verlamd. Maar nu zijn een nieuwe wet en extra maatregelen besloten.

2G, 3G, Krankenhausampel: Coronaproeftuin Duitsland
In Duitsland verschillen de coronamaatregelen per deelstaat, toch zit er systeem in. Enkele voorbeelden.
Reacties
Voor dat de coronacrisis begon hadden waren wij bezig met een immigratie naar Mallorca. Ons huis in NL is verkocht en per 20/4 hebben wij geen huis meer in NL. Wel hebben wij vanaf 1/4 een huurhuis op Mallorca alleen zijn wij dus nog niet resident daar. Mijn vader zit al op Mallorca in ons huis. Mijn vraag: mogen mijn moeder en ik vliegen vanaf Düsseldorf naar Mallorca( enkele reis) als Nederlanders? aangezien in NL alle vluchten zijn geschrapt en je vanaf Düsseldorf nog wel naar Mallorca kan.
Omdat de situatie mbt reismogelijkheden snel kan veranderen, kunt u het best nagaan wat mogelijk is mbt reizen naar Spanje op: https://www.nederlandwereldwijd.nl/documenten/vragen-en-antwoorden/reisadvies-spanje-1
Meer info over vliegen vanaf Düsseldorf vindt u op: https://www.dus.com/en/services/informationen-zum-coronavirus
Mvg, de redactie
Wij hebben een woning gekocht in Oostenrijk, we moeten onze woning in België ten laatste 30/4 verlaten. Mogen we met een gehuurde verhuiswagen de grenzen over België Nederland - Nederland Duitsland en ten slotte Duitsland Oostenrijk? We gaan dit 3x over en weer moeten doen aangezien we enkel een kleine vrachtwagen kunnen huren en we een gezin met inboedel voor 4 personen zijn. We moeten naar Bichlbach vlak aan de Fern pass zijn.
Voor Dld is verhuizen een reden om mensen door te laten. Zie: https://www.bundespolizei.de/Web/DE/04Aktuelles/01Meldungen/2020/03/200317_faq.html?nn=5931604#doc13824392bodyText8 (2.11). Info over Oostenrijk: https://www.nederlandwereldwijd.nl/documenten/vragen-en-antwoorden/reisadvies-oostenrijk (dit is vd Nlse overheid maar met links naar Oostenrijkse instanties en formulieren). Neemt u ook contact op met de gemeente waar u naar toe verhuist om te vragen waar u op moet letten
Mvg, de redactie
Wij hebben recent een huis gekocht in de Eifel. De sleuteloverdracht zou nu plaats moeten vinden. Mogen wij hiervoor de grens passeren (in 1 dag heen en weer)? Of kunnen we dit beter uitstellen tot nader orde?
Avast bedankt voor uw advies.
Met vriendelijke groet,
Ange
De Nederlandse en de Duitse regering raden dringend af van reizen die niet strikt noodzakelijk zijn. Gaat u als dat niet nodig is, de grens niet over. U kunt de sleuteloverdracht dus ws idd beter uitstellen tot nader orde.
Mvg, de redactie
Hallo,
Mijn vrouw en ik hebben een vakantiewoning in de Harz. Omdat we voorzien dat we de komende maanden hier geen gebruik van mogen maken zou ik graag dit weekend nog een keer op 1 dag heen en weer reizen om de kachels uit te doen en electra af te sluiten. Mag dit nog?
Beste Ron,
Tot 19 april is dit niet toegestaan, (§ 3 Abs. 2 Satz 2 der 3. SARS-CoV-2 Eindämmungsverordnung).zie : https://ms.sachsen-anhalt.de/themen/gesundheit/aktuell/coronavirus/fragen-und-antworten/#c236307
Met vriendelijke groet,
Anton Stegeman
De grens tussen NL en Dld is vooralsnog open. Desalniettemin raden Nl en Dld dringend af van reizen die niet strikt noodzakelijk zijn. Gaat u als dat niet nodig is, de grens niet over.
Mvg, de redactie
Hallo,
Ik ben van plan om volgende week een auto Te kopen en op te halen uit Duitsland, nou hoor ik dat er wellicht grens controles komen. Zal dit negatieve invloed hebben op het kopen en importeren van een auto?
Alvast bedankt voor de reacties.
Als er grenscontroles komen, wordt ws alleen nog goederen- en woon-werk-verkeer doorgelaten. Maar ook nu al geldt dat u alleen de grens over mag als dat strikt noodzakelijk is. U kunt dus als er geen ec. noodzaak voor is, de aankoop van een auto in Dld ws het best uitstellen. Import is in sommige gevallen wel mogelijk. Zie: https://www.rdw.nl/over-rdw/nieuws/2020/start-tijdelijke-corona-procedure-individuele-inschrijvingen/corona-procedure-individuele-inschrijvingen
Mvg, de redactie
Ik woon dichtbij de Duitse grens. Ik fiets nog regelmatig over Duits grondgebied, maar alleen in de natuur. Mag dit nog?
Zoals hier al eerder gezegd raden de Duitse en Nederlandse overheden dringend af om de grens over te gaan als dit niet noodzakelijk is. Het mag dus wel maar doe het aub niet. Een fietstochtje door de Duitse natuur lijkt me niet noodzakelijk, blijf aan de Nederlandse kant.
Ja dat mag nog.
Ivm bijna geen werk door de coronavirus, moet ik mijn appartement (in Keulen) uit over 2 weken, mag ik van Nederland (ik was hier bij mijn ouders toen de restricties in kwamen) naar Keulen om mijn spullen op te halen (3 koffers) en terug te gaan naar Nederland? Ik heb namelijk ook medicijnen en lenzen in mijn appartement die ik nodig heb. Is dit mogelijk via auto (zijn er alleen grenscontroles om Duitsland binnen te komen of ook om Nederland weer binnen te kome) of via ICE trein? 2 personen.
@Angelique: Het is nu nog niet te overzien wat op 1 mei is toegestaan. Vooralsnog is de grens tussen NL en Dld open, maar Nederland en Duitsland raden dringend af de grens over te gaan. Of de grens openblijft, kunnen we ook niet overzien. Het lijkt ons als redactie onwaarschijnlijk dat op 1 mei al vakantiereizen naar Antalya mogelijk zijn. Houdt u ook de site van de luchthaven Düsseldorf in de gaten voor info: https://www.dus.com/de-de/services/informationen-zum-coronavirus
Mvg, de redactie
@Lia: de grens tussen NL en Dld is vooralsnog open dus u kunt naar Duitsland rijden. Als uw zwager in het ziekenhuis ligt, is het ws goed na te gaan of en zo ja welke beperkingen er daar aan bezoek zijn opgelegd. Het is ws ook goed om op de site van de Duitse gemeente/deelstaat waar uw familielid woont, te controleren of daar reis-/bezoekbeperkingen gelden. Veel maatregelen worden in Dld regionaal bepaald. Sterkte in deze moeilijke tijd.
Mvg, de redactie
@Fred: Nederland en Duitsland raden dringend af van van reizen die niet strikt noodzakelijk zijn. Als de afspraak met de notaris niet heel dringend is, gaat u dan de grens niet over en plan de afspraak op een later moment.
Mvg, de redactie
@Elizabeth: het advies van de Bundespolizei een opzegbewijs en huurcontract mee te nemen, is voor als je gecontroleerd wordt. Dat gebeurt aan de grenzen van Dld met Oostenrijk, Zwitserland, Denemarken, Frankrijk en Luxemburg. De NL-Dtse grens is vooralsnog open, dus ws kun je gewoon naar Keulen rijden. Of je onderweg in Dld gecontroleerd wordt, kunnen wij als redactie niet overzien. Maar omdat verhuizen is toegestaan, lijkt het ons dat dit geen grote problemen oplevert.
Mvg, de redactie
Hoi wij gaan 1 mei via Dusseldorf
naar Antalya.
Het is nog niet geannuleerd maar is er wel mogelijk vanaf Nederland naar de luchthaven te komen?
De broer van mijn partner woont in Duitsland en is ernstig/terminaal ziek. Mogen wij hem nog bezoeken vanuit Nederland?
Hartstikke bedankt Marja! Het gebeurt allemaal zo snel, ik denk dat ik tijdelijk bij mijn ouders zal verblijven dus heb ik geen nieuw huur contract, is dat erg? Ik kan mijn oude contract laten zien maar die ligt in Duitsland thuis. Als de coronavirus voorbij is, ga ik terug naar Keulen.
Mag iemand een afspraak plannen met Duitse notaris. Mag je in dit geval naar Duitsland reizen?
De huidige corona-reisbeperkingen gelden niet voor verhuizingen. U mag dus naar Duitsland om uw spullen en medicijnen op te halen. Neemt u de opzegging van de oude en het huurverdrag van de nieuwe woning mee. Zie de site vd Bundespolizei (punt 2.11): https://www.bundespolizei.de/Web/DE/04Aktuelles/01Meldungen/2020/03/200317_faq.html;jsessionid=CF32ADA0E3DB58D412D0B94E2B2AD896.2_cid297?nn=5931604#doc13824392bodyText9.
Overigens is de grens tussen NL en Dld vooralsnog open.
Mvg, de redactie
Aangepast op 2020-04-02 17:08:20
gewoon eens een vraagje.
werken de Duitse fabrieken nog ??
wij hebben een nieuwe keuken gekocht in België.
wordt gemaakt in Duitsland nu met de corona geen keuken.
wanneer zouden ze dan wel terug aan de slag gaan??
Mvg Vandemoortele Gwendolyne
Duitse fabrieken en bedrijven proberen zo goed mogelijk door de coronacrisis te komen en aan het werk te blijven. Maar ze lijden er vrijwel allemaal onder. De Duitse overheid helpt waar ze kan. Veel industriebedrijven maken gebruik van bv arbeidstijdsverkorting (zie in artikel hierboven). Wij hebben als redactie op dit moment geen zicht op de gevolgen specifiek voor de productie van keukens. Hoe lang deze situatie aanhoudt, is ook nog niet te zeggen.
Mvg, de redactie
op 26 april vertrek ik normaal naar mijn vriendin duitsland de mosel bernkastel .
mag ik dit doen .
ik overnacht niet in een hotel .
Sinds 10 april moeten mensen die vanuit het buitenland Duitsland binnenkomen, in principe twee weken in quarantaine. Maar veel deelstaten maken een uitzondering voor partners die niet onder een dak wonen. Kijkt u in het overzicht van de deelstaatregels in het artikel hierboven welke regels en uitzonderingen in de deelstaat gelden waar uw vriendin woont.
Mvg, de redactie
op 26 april moest normaal naar duitsland naar mijn vriendin .
dit heb ik uitgeteld .
wij hebben elkaar al een lange tijd niet gezien doordat voor val .
mag dit nu al de grens over of niet .
De Nederlandse en Duitse regering raden dringend af van reizen die niet strikt noodzakelijk zijn. Gaat u als dat niet nodig is, de grens niet over.
Mvg, de redactie
Wat fijn dat we hier een vraag kunnen stellen. Op 2 mei a.s. moet ik een paard vanuit Nederland bij een stoeterij in Hannover afleveren. Daarna rijd ik terug naar NL. Is dit toegestaan?
Mvg,
Reizen naar het buitenland worden dringend afgeraden maar zijn soms uit economische overwegingen toegestaan. In Dld wordt de uitvoering van het coronabeleid op regionaal niveau bepaald. U kunt dus ws het best contact opnemen met de stoeterij en/of met de gemeente Hannover om te vragen welke regels en/of beperkingen in uw geval gelden.
Mvg, de redactie