De zwart-rood-goudkoorts
Duitsers durven weer de vlag uit te hangen

 Het idee is simpel: schenk gelijke delen zwarte wodka, maracuja- en bloedsinaasappelsap achtereenvolgens in een glas en er ontstaat een cocktail in de kleuren van de Duitse vlag. Toch is het ontwerp, waarmee de drie studenten Manuel Götzendörfer, Andreas Brandmaier en Philipp Beyer begin dit jaar de businessplanwedstrijd 'Innovationen im Fußball' van de Technische Universität München wonnen, opmerkelijk.

Want tot nu toe waren zichtbare uitingen van nationalisme rond het WK in Duitsland niet bepaald alledaags. Iets vergelijkbaars met de Nederlandse 'oranjekoorts' of met de warme betrekking die Amerikanen tot hun nationale vlag onderhouden, kende het naoorlogse Duitsland tot voor kort niet. Tijdens het WK van 2002, waar Duitsland toch als tweede eindigde, waren op straat meer Braziliaanse vlaggen te zien dan Duitse. Dit jaar is het anders: de winkelschappen puilen uit met zwart-rood-gouden vlaggetjes en fanartikelen.

Ook een etalage als die van de klederdrachtwinkel Angermaier in München was vier jaar geleden nog niet te zien: ter gelegenheid van het Duitse WK-gastheerschap heeft bedrijfsleider Axel Munz een dirndl en een lederhose in de kleuren van de Duitse vlag ontwikkeld, die nu, omringd door voetballen en vlaggen, in de etalage prijken.

Spontaan

De nieuwe uitingen van nationalisme zijn met een simpele verwijzing naar de imagocampagnes van overheid en bedrijfsleven niet te verklaren. Veel ondernemers komen rond het WK immers spontaan op het idee om de Duitse vlag in hun produkten te gebruiken. De vraag dringt zich op of het hier om een commerciële reactie op het WK-gastheerschap gaat, of om een nieuw Duits soort nationaal bewustzijn. Een gesprek met de ontwikkelaars van Deutschland-Cocktail en WK-Dirndl laat in elk geval zien: vlagvertoon is geen taboe meer.

Voor Axel Munz was he WK de enige aanleiding om een produkt met de Duitse vlag te ontwikkelen: "De komst van het WK is een unieke gelegenheid. Daar wilde ik zelf ook graag iets aan bijdragen. En het Duitse toeschouwersvak vond ik tot nu toe wat kleurloos. Als bijvoorbeeld de Brazilianen spelen, komen toch altijd tribunes vol dansende vrouwen in vrolijke klederdracht in beeld."

Het idee voor de Duitslandcocktail hing al langer in de lucht: "Ons plan voor een shortdrink in de kleuren van de Duitse vlag onstond ongeveer tegelijkertijd met de prijsvraag van de TU," vertelt Philipp Beyer, mede-uitvinder van de Duitsland-cocktail. "Uitgangspunt was de eigenschap van zwarte wodka om op andere vloeistoffen te blijven drijven. Daar wilden we al lang iets mee doen."

Wantrouwen

Anders dan Munz zegt het Deutschland-Cocktail-team ook een politieke missie te hebben. De formulering van deze missie blijft echter vaag. Beyer herhaalt zijn uitspraak uit eerdere interviews, "een gevoel van saamhorigheid" te willen creëren. Op de vraag naar het precieze karakter van dit gevoel schiet hij echter in de verdediging: "Veel tijdschriften hebben ons al als rechtse nationalisten afgeschilderd – ten onrechte."

Geheel onomstreden is het vertoon van nationalistische gevoelens in Duitsland immers nog steeds niet. De misdaden die de Nazi's in naam van het Duitse volk hebben begaan, hebben bij velen een diep wantrouwen tegenover elke uiting van vaderlandsliefde achtergelaten.

Identificatie

Met de Duitse driekleur zelf heeft het gevoel van onbehagen niets te maken. De vlag heeft zijn oorsprong in de oprichting van de eerste Duitse nationale democratie in 1848 en is bovendien nooit misbruikt door de Nazi's. Juist vanwege deze positieve historische connotatie is de Deutschlandfahne in de grondwet van 1949 tot nationale vlag uitgeroepen. Interessant genoeg zijn het juist de eerste Duitse republiek en het naoorlogse Duitsland waarmee de ondernemers zich kunnen identificeren.

Als hij over Duitsland spreekt, dan bedoelt hij de Bondsrepubliek, benadrukt Beyer. Als lid van de derde naoorlogse generatie identificeert hij zich met gebeurtenissen als het Wirtschaftswunder in de jaren vijftig of de Duitse vereniging in de jaren negentig: "Dát is mijn voorgeschiedenis. De Tweede Wereldoorlog is voor mij al zo ver weg: zelfs mijn opa heeft die niet meer bewust meegemaakt."

Abstract

Munz heeft begrip voor de negatieve associaties met overdreven vertoon van Duits nationalisme: "Helemaal vergeten kunnen we de geschiedenis nooit." Maar met de kleuren zwart, rood en goud heeft hij geen enkel probleem: de folklorekenner is goed op de hoogte van de democratische wortels van de Duitse vlag.

Opvallend genoeg echter lijkt de Bondsrepubliek zowel voor Munz als Beyer een abstracte grootheid: bij het woord 'geboorteland' denken zij niet in de eerste plaats aan Duitsland, maar aan hun eigen deelstaat, Beieren. Beyer: "Ik ken de rest van Duitsland wel: ik heb veel andere deelstaten bezocht. Maar in Beieren ben ik thuis. Ik zou nergens anders willen wonen."

Folklore

 Munz heeft een Beierse moeder en een Noordduitse vader. Desgevraagd zegt hij zichzelf als Beier én Duitser te beschouwen. Maar eigenlijk vindt hij het erg kunstmatig om zichzelf met een deelstaat of land te identificeren: "Met begrippen als 'nationale trots' kan ik niets beginnen: Waarom zou ík trots zijn op de verdiensten van andere Duitsers?"

Met deze mening vormt hij echter een uitzondering in zijn omgeving van klederdrachtliefhebbers: "Bij conservatieve folkloreverenigingen vallen acties als het WK-dirndl helemaal niet in de smaak. Bij hen moet alles authentiek zijn. Maar volgens mij bestaat 'de echte klederdracht' helemaal niet. Met name in München heeft het dirndl veel invloed van buitenaf opgenomen - tot en met de Parijse haute couture aan toe."

Terwijl Munz zijn Duitsland-dirndl als "grap voor het WK" ziet, hebben Beyer en zijn teamgenoten grotere ambities: "Het zou toch geweldig zijn als onze cocktail later de officiële drank bij ambassades of belangrijke nationale gelegenheden wordt," schetst Beyer hun toekomstvisoen. Voor die gelegenheid heeft het team een alcoholvrije versie ontwikkeld. Ook varianten in de kleuren van andere vlaggen zijn in de maak.

Carina de Jonge promoveert in München en schrijft regelmatig voor het Duitslandweb.