CDU/CSU moet tij zien te keren
Analyse

Merkel zei tegen journalisten dat er een groot verschil is tussen haar en SPD-lijsttrekker Scholz: zij zou nooit een regering vormen met de socialistische Die Linke, terwijl Scholz dat niet onomwonden zegt. Opvallend dat ze zich op die manier van haar minister van Financiën en vice-kanselier distantieert. De twee hebben volgens Duitse media een goede verstandhouding. En volgens de Süddeutsche Zeitung kent Merkel Scholz lang genoeg om te weten dat hij geen samenwerking met Die Linke wil.

Met minder dan vier weken te gaan voor de verkiezingen op 26 september, slaat bij CDU/CSU de paniek toe. Natuurlijk, peilingen zijn maar peilingen, maar zo kort voor de verkiezingen is de aanhoudende dalende trend alarmerend. Het eerste verkiezingsdebat ‘Das Triell’ op RTL afgelopen zondag had het tij moeten keren voor Laschet en zijn ‘Union’. Maar uit de peilingen blijkt het tegendeel. De CDU/CSU stevent af op de slechtste verkiezingsuitslag ooit. De 32,9 procent die de partij in 2017 haalde, lijkt ver uit zicht.

SPD’er Scholz wil de kiezers overtuigen dat hij degene is die in de stijl van de populaire Merkel het land kan regeren. Hij liet zich zelfs al fotograferen met de Merkel-Raute - de typerende manier waarop Merkel vaak haar handen voor haar buik houdt - en met de leus ‘Er kann Kanzlerin’.

Heute und für die nächsten Wochen macht die @cdu Werbung für die @spdde im @EMMA_Magazin. Auf das Motiv der CDU folgt wenige Seiten später die richtige Antwort: @OlafScholz kann Kanzlerin. pic.twitter.com/wJnHCsaGAL

— Rapha (Raphael Brinkert) (@RaphaelBrinkert) August 26, 2021

Tijdens het debat zondag was Scholz rustig en kalm. Hij noemde nadrukkelijk het belang van klimaatbescherming, om kiezers van de Groenen te verleiden, en benadrukte zijn regeringservaring.

Laschet was strijdbaar, maar werd door zijn twee linkse opponenten, Scholz en Baerbock (Groenen), toch enkele keren in de hoek gedreven. Debatkijkers vonden hem toch minder sterk en minder sympathiek dan de andere twee kandidaten, gaven ze aan in een peiling.

Rode sokken

Laschet kan de kiezers maar niet overtuigen van zijn geschiktheid als kanselier. Als laatste redmiddel probeert zijn partij kiezers bang te maken voor een linkse regering. Als de SPD de grootste wordt, kan die een regering vormen met De Groenen en de socialistische partij Die Linke, en dan is het land verloren, is het verhaal. 

Met dit schrikbeeld van een linkse regering voerde de Union al vaker campagne en de Duitsers hebben er ook een beeldspraak voor: de rode sokken. In de verkiezingscampagne van 1994 maakten de christendemocraten posters met rode sokken en de tekst: ‘Op naar de toekomst...maar niet op rode sokken’, verwijzend naar een samenwerking tussen de ‘rode’ partijen. Sindsdien haalt iemand die dreigt dat een stem op de SPD kan resulteren in een regering met Die Linke, spreekwoordelijk de rode sokken uit de kast.

Laschet sloot samenwerking met Die Linke absoluut uit tijdens het tv-debat, maar Scholz deed dat minder absoluut. Wel somde hij de Linke-standpunten op die samenwerking onmogelijk maken, zoals de eis van de partij uit de Navo te stappen en de kritiek op internationale militaire missies. De SPD werkt op deelstaatniveau wel samen met Die Linke, zoals momenteel in Thüringen en Bremen. Volgens de huidige peilingen zou een regering van Rot-Rot-Grün (SPD, Linke, Groenen) op bondsniveau een nipte meerderheid hebben, maar erg waarschijnlijk is deze optie niet.

Groenen op derde plek

De Groenen, die dit voorjaar nog gestaag inliepen op CDU/CSU, hebben zich met ongeveer 16 tot 18 procent in de peilingen gesetteld op een derde plek, na SPD en CDU/CSU. Op zich geen slechte prognose voor de partij - bij de vorige verkiezingen haalde ze minder dan 10 procent van de stemmen - maar de verwachtingen waren hoger. De afgelopen twee jaar stond ze steeds tweede in de peilingen, en na de benoeming van lijsttrekker Annalena Baerbock in april leek ze zelfs even de grootste te worden. De hype rond Kanzlerkandidatin Baerbock was snel voorbij toen het gesprek vooral nog ging over haar opgepoetste cv en haar nieuwe boek, waarin ze onder meer teksten van anderen had gebruikt zonder bronvermelding. 

Dat het klimaat door de overstromingen van juli een belangrijk verkiezingsthema is geworden, zorgt er vooralsnog niet voor dat de Groenen de wind in de zeilen krijgen. Daar is ook de SPD debet aan. Scholz maakt duidelijk dat ook hij meer wil doen om het klimaat te beschermen. (Ook daarin lijkt hij overigens op Merkel, die nam ook meer dan eens een thema over dat voor kiezers van een andere partij belangrijk was.) Zoals de SPD om aandacht moest vechten toen dit voorjaar Bündnis 90/Die Grünen de koppositie van CDU/CSU bedreigde, zo merken nu de Groenen dat alle ogen gericht zijn op de nek-aan-nek-race tussen SPD en CDU/CSU. 

Spannende eindstrijd

Zo wordt deze laatste fase van de verkiezingen spannender dan hij in jaren is geweest. Er dreigt een moeizame formatie, omdat beproefde coalities zoals de Union met de SPD, de Union met de liberale FDP of de SPD met de Groenen geen meerderheid hebben. De rol van de FDP (rond 13 procent in de peilingen) wordt belangrijk, die kan een coalitie aan een meerderheid helpen. De AfD haalt naar verwachting weliswaar meer dan 10 procent van de stemmen, maar wordt door de andere partijen uitgesloten als partner. 

Dertig dagen na de verkiezingen is de openingszitting van de nieuwe Bondsdag. Die stemt dan over de - door de president voorgedragen - nieuwe kanselier. Als de formatie nog niet rond is en er dus nog geen kanselier kan worden voorgedragen, blijft de huidige kanselier en haar regering ‘geschäftsführend (demissionair) im Amt’. Grote kans dus dat de kiezers nog een paar maanden extra de tijd hebben om te wennen aan een Duitsland zonder Merkel.