Jongeren verdeeld, AfD grootste in oosten
Analyse uitslag en stemgedrag

Terwijl het campagnegeweld en de wereldpolitiek de Duitsers om de oren sloeg de afgelopen weken, lieten de peilingen maar weinig beweging zien in aanloop naar de Bondsdagverkiezingen op 23 februari. Nu blijkt dat de peilingen de uitslagen redelijk goed hebben voorspeld, Friedrich Merz behaalde met CDU/CSU een comfortabele overwinning. En hoewel de tweede plek voor de AfD bij veel Duitsers voor een schok zorgde, was de winst niet groter dan van tevoren werd gepeild. De winst van de AfD is ook in lijn met de goede resultaten die de partij in september 2024 behaalde bij de deelstaatverkiezingen in Brandenburg, Thüringen en Saksen.

De winnaars

CDU/CSU won de verkiezingen met ruim 28 procent van de stemmen. De partij klom met zo’n vier procentpunt ten opzichte van 2021. Goed nieuws voor Merz, maar geen uitzonderlijk resultaat voor CDU/CSU.

Groter is de winst bij de AfD, de partij schoot omhoog en haalde bijna twee keer zo veel zetels als vorig jaar. Met een stijging van 10,4 procentpunt komt de partij nu uit op bijna 21 procent van de stemmen.

De verrassing was het grootst bij Die Linke, mede dankzij de plotselinge populariteit van lijsttrekker Heidi Reichinnek. Met deze 36-jarige als boegbeeld groeide het aantal leden van de partij in razendsnel tempo naar het hoogste aantal in 15 jaar, meldde Der Spiegel.

Via sociale media wist Reichinnek een ware Heidi-hype te ontketenen en bereikte ze veel jongeren. En dat werkte: maar liefst 25 procent van de 18 tot 24-jarigen stemden deze verkiezing op Die Linke. Twee maanden geleden leek de partij met 3 procent in de peilingen nog ruim onder de kiesdrempel te blijven. Afgelopen zondag behaalde ze met 8,8 procent van de stemmen ruime winst ten opzichte van de vorige verkiezingen.

En… de verliezers

De SPD van vertrekkend kanselier Olaf Scholz was de grootste verliezer bij deze verkiezingen. Scholz sprak al na de eerste exit-poll over een ‘verkiezingsnederlaag’ en ‘een bittere uitslag’. De SPD leverde ruim negen procentpunt in en kwam uit op een magere 16,4 procent van de stemmen. Scholz maakte bekend geen rol te willen spelen in mogelijke coalitieonderhandelingen of een nieuwe regering.

Die Grünen verloren ruim 3 procentpunt en komen uit op 11,6 procent van de stemmen. En net als Scholz trad ook partijleider Robert Habeck terug, hij kondigde aan geen ‘leidersrol’ meer binnen de partij te willen innemen. Daar zal niet iedereen blij mee zijn: hoewel zijn partij een tegenvallend resultaat boekte blijft Habeck een populaire politicus in Duitsland. Uit een peiling bleek dat 38% van de Duitsers hem een sympathieke politicus vindt. 

Het pijnlijkste verlies is waarschijnlijk voor de liberale FDP. De partij moest ruim 7 procentpunt inleveren. Daarmee komt de FDP uit op een schamele 4,3 procent van de stemmen en dus onder de kiesdrempel van 5 procent. Het was dankzij FDP-leider en minister van Financiën Christian Lindner dat het vorige kabinet viel, en deze verkiezingen vervroegd werden uitgeschreven.

Ook BSW, de partij van Sahra Wagenknecht, haalde de kiesdrempel niet. Ze splitste zich af van Die Linke in 2023 en begon haar eigen partij. Met 4,9 procent van de stemmen haalde ze de kiesdrempel nét niet. Daar liet Wagenknecht het niet bij zitten, ze trok de rechtsgeldigheid van de verkiezingsuitslag in twijfel omdat een deel van de stemmen uit het buitenland niet mee is geteld.

Hoogste opkomst

Het allerbeste resultaat werd overigens niet geboekt door een partij, maar door de verkiezingen zelf. Met 82,5 procent is dit de hoogste opkomst bij een Bondsdagverkiezing sinds de eenwording van Duitsland. Dat betekent dat er veel nieuwe stemmen te verdelen waren en daar wist vooral de AfD van te profiteren. Ruim 1,8 miljoen van hun kiezers bleven in 2021 nog thuis. Ook CDU/CSU wist veel niet-kiezers te mobiliseren, 900.000 Duitsers die in 2021 thuisbleven, stemden nu op de partij van Friedrich Merz. En ook Die Linke pikte er een graantje van mee, de partij trok zo’n 290.000 thuisblijvers toch naar het stemhokje.

En waar gingen al die SPD’ers naartoe?

Ook bij de verliezende SPD waren veel stemmen te halen. Veruit de meeste vertrekkende SPD-stemmers trokken deze verkiezingen naar rechts. Bijna 1,8 miljoen kiezers die in 2021 nog op de SPD stemden kozen deze verkiezingen voor CDU/CSU. En ruim 700.000 kozen deze keer voor de AfD in plaats van de partij van Olaf Scholz.

Op links wist vooral Die Linke te profiteren, die snoepte 560.000 stemmers weg bij Scholz. Maar de grootste winst wist Die Linke te behalen onder het electoraat van Die Grünen, 700.000 kiezers stapten over van Groenen naar Linke.

Geografie

Wie de kaart met uitslagen per kiesdistrict heeft bekeken zal het direct zijn opgevallen: de duidelijke verschillen tussen oost en west. In bijna alle kiesdistricten in de voormalige DDR werd de AfD de grootste partij, met delen van voormalig Oost-Berlijn, Erfurt, Jena en Leipzig als uitzonderingen. In alle Oost-Duitse kiesdistricten wist de AfD een beter resultaat te boeken dan in 2021. Terwijl in het westen van het land de CDU de grote winnaar was en in Beieren zusterpartij CSU in ieder district de grootste partij werd.

Toch is deze verkiezingen ook duidelijk geworden dat de AfD absoluut geen puur Oost-Duits fenomeen meer is. Ook in delen van West-Duitsland en met name in Beieren boekte de partij veel winst. Zowel in het oosten als in westen van Duitsland is de AfD gegroeid ten opzichte van 2021 en in veel West-Duitse kieskringen groeide de AfD zelfs harder dan in het oosten.

Berlijn

Zoals zo vaak ging het in Berlijn net een beetje anders dan in de rest van Duitsland. In de hoofdstad wordt vaak linkser gestemd dan in de rest van het land en daar vormen deze verkiezingen geen uitzondering op. Toch is er ook in Berlijn een duidelijke electorale ommezwaai te zien. Waar in 2021 de SPD en Die Grünen de grote winnaars waren in de hoofdstad, werden die nu in geen enkele wijk de grootste. In het westen van Berlijn werd de CDU de grootste en in veel wijken in het oosten ging Die Linke er met de winst vandoor.

Jongeren zijn nog verdeelder dan hun ouders

Leeftijd is een bepalende factor gebleken bij deze verkiezingen. Jongeren stemden massaal op Die Linke en de AfD, maar meden de middenpartijen. Maar liefst 25 procent van de 18-24 jarigen stemde op Die Linke, gevolgd door 21 procent voor de AfD. Vooral onder jonge vrouwen is Die Linke populair: 34 procent van hen stemde op de partij. Onder jonge mannen is de AfD juist de populairste, met 25 procent van de stemmen van mannen onder de 25.

Voor de populariteit van Die Linke onder jongeren zijn drie verklaringen te geven. De positie van Die Linke in het Israël-Palestina-conflict speelt een rol, ook al is dit ook bij Die Linke een complex en gevoelig onderwerp. De jonge lijsttrekker Heidi Reichinnek, erg actief op social media, spreekt jongeren aan. Ze ging viral op TikTok en Instagram met haar reactie op de veelbesproken actie van Merz in de Bondsdag vlak voor de verkiezingen. Hij liet een motie voor strenger asielbeleid steunen door de AfD. Ten derde weet de partij zich te profileren als uitgesproken anti-fascistisch en anti-racistisch, en dat trekt veel jonge kiezers. Bij Die Linke weet de kiezer ook zeker dat er niet wordt samengewerkt met de CDU, die het bij veel linkse jongeren heeft verbruid door te weinig afstand van de AfD te houden.

Ook bij het succes van de AfD onder jongeren spelen sociale media een belangrijke rol. De AfD is er zelf erg actief en er wordt veel content gedeeld die de AfD in de kaart speelt.  

Toch leggen die jonge kiezers relatief weinig gewicht in de schaal: de Duitse kiesgerechtigden zijn relatief oud. 42 procent van de kiesgerechtigden is ouder dan 60 jaar. 

Coalitie

Met de overwinning op zak wil Friedrich Merz (CDU) graag haast maken met het vormen van een coalitie. Als het aan hem ligt zit er voor Pasen al een nieuwe regering in Berlijn. Doordat FDP en BSW de kiesdrempel van vijf procent niet hebben gehaald en er zo meer zetels vrijkomen voor de andere partijen, ontstaat er de mogelijkheid voor een coalitie van CDU/CSU met de SPD.