Het instituut

Het DIA onderscheidt zich van andere wetenschappelijke instituten doordat het in staat is uiteenlopende activiteiten en projecten te realiseren, die naast het terrein van de wetenschap en het onderwijs, ook het brede maatschappelijk-politieke terrein raken. Het DIA is werkzaam in de doorlopende leerlijn van het voortgezet onderwijs tot aan Bachelor- en Master/PhD-onderwijs (HBO & WO),  en ook in het wetenschappelijk onderzoek als het de Duitslandstudies in de meest brede zin en kennis van de Duitse Taal en Cultuur betreft.

Het DIA maakt met 19 andere instituten in de wereld deel uit van het netwerk van Centers of Excellence for German and European Studies.

De stichting is opgericht in 1996 en gevestigd in het Oost Indisch Huis van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Het DIA beschikt over een ANBI-status. 

Code Goed Bestuur
Het DIA heeft een Code Goed Bestuur Duitsland Instituut Amsterdam. De code is definitief goedgekeurd op 23 maart 2017. Deze code is gebaseerd op de Code Goed Bestuur Universiteiten 2013 en afgestemd op de bestuurlijke en organisatorische werkwijze van het DIA in het bijzonder. Ook onderschrijft het DIA de negen principes van de Governance Code Cultuur. Deze code is opgesteld als een beginselcode en is geen regelcode. In 2017 is niet afgeweken van de code. 

Team
Een team van wetenschappers, onderwijsexperts, redacteuren en organisatietalenten werkt continu aan het realiseren van onze missie en ontwikkelt hiertoe nieuwe strategieën om specifieke doelgroepen te kunnen bedienen. 

De medewerkers van het DIA werken verspreid over de volgende afdelingen:
Academisch onderwijs en onderzoek
Afdeling voortgezet onderwijs en lerarenopleiding
Communicatie & publieksactiviteiten
De redactie van Duitslandweb
Duitslanddesk
Directie/management

Hieronder vertellen wij in vogelvlucht over het jaar 2017.

Academisch onderwijs en onderzoek
De wetenschappelijke staf houdt zich in zijn onderzoeksprogramma’s bezig met geschiedenis, politiek, maatschappij en cultuur in het hedendaagse Duitsland. Medewerkers nodigen in het kader van het Graduiertenkolleg regelmatig (inter)nationale experts en promovendi uit die zich in hun onderzoek bezighouden met Duitsland.

De wetenschappers van het DIA laten zelf geregeld van zich horen via radio en televisie, in opinieartikelen en met eigen publicaties op het terrein van hun vakgebied. Tevens dragen zij bij aan het Bachelor- en Masteronderwijs, onder meer in de Master Duitslandstudies van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Ook zijn de medewerkers sterk betrokken bij het onderwijs van de (nieuw ontwikkelde) Bachelor Duitslandstudies van de Afdeling Duitse Taal en Cultuur (DuTC) van de UvA:

• Directeur Ton Nijhuis is als hoogleraar verbonden aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (Afdeling Politicologie) en de Faculteit der Geesteswetenschappen (Afdeling Duitse Taal en Cultuur). 
• Nicole Colin is aan het DIA en de UvA verbonden als deeltijd-hoogleraar Duitse literatuurwetenschap en cultuur van de moderne tijd.
• Maarten Doorman bekleedt sinds het voorjaar van 2016 de bijzondere DIA-leerstoel 'Historische cultuur van Duitsland: filosofie, kunst en literatuur' bij de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Hij hield in april 2017 zijn oratie over ‘Bildung in het labyrint van de romantiek’.

In 2017 financierde het DIA vijf promotietrajecten (waarvan vier onderzoekers in dienst waren bij ons). Deze trajecten werden gematched door de UvA (AISSR en GSSS; vakgroep Politicologie en ASH bij de FGw) en de Faculty of Arts and Social Sciences van de Universiteit Maastricht. Met de Faculteit der Geesteswetenschappen van de VU wordt daarnaast een onderzoekstraject gefaciliteerd. De promovendi zijn lid van het Graduiertenkolleg. In 2017 waren daarnaast ook enkele gastonderzoekers aan het DIA verbonden.

In mei 2017 verscheen bij het DIA de bundel ‘De vleugels van de adelaar. Duitse kwesties in Europees perspectief’ (Boom Uitgevers).

De nieuwe Bacheloropleiding Duitslandstudies is in het studiejaar 2016-2017 voor het eerst gegeven. In dit jaar hebben DIA-medewerkers op verzoek van het onderwijsinstituut van de FGw meerdere modules verzorgd. Het programma van de Master Duitslandstudies (Afdeling Geschiedenis) wordt door DIA-medewerker dr. Hanco Jürgens gecoördineerd.
Dr. Christina Morina is de DAAD-Fachlektorin bij het DIA en coördineert het Graduiertenkolleg. Veel studenten worden tegenwoordig ook bereikt door collega’s die ingezet worden bij de Bachelor Europese Studies, waar veel studenten (zo’n vijftig in 2017) kiezen voor vakken in Duitse taalverwerving.

Het DIA legt sinds vele jaren een bijzonder accent in de postgraduate fase van het academisch onderwijs, met name in de vorm van het initiëren, faciliteren en begeleiden van promotieonderzoek. Hiervoor is het Graduiertenkolleg (GK) opgericht. Thema’s waren in 2017 onder meer ‘Martin Heidegger und der Nationalsozialismus’ met onder andere een bijdrage van professor dr. Jeffrey Herf (University of Maryland), ‘Transcultural Mediations: European Heritage and Identitydiscourses in the long 20th Century’ (met professor dr. George Grabowicz, Harvard University) en ‘Bilanz der Kommunismusgeschichtsschreibung nach dem Untergang der Idee 1989/90’ met een bijdrage van historicus Gerd Koenen.

In het voorjaar vond in Hamburg de bijeenkomst plaats van de door het DIA ondersteunde werkgroep Duits-Nederlandse Geschiedenis over ‘Hafen, Metropole, Hinterland: Hamburg und Rotterdam im 20. Jahrhundert‘ (een samenwerking met de Forschungsstelle für Zeitgeschichte in Hamburg).

In mei verzorgde een van Duitslands meest gevraagde politieke analisten, professor dr. Karl-Rudolf Korte, een speciale masterclass voor studenten over de Duitse Bondsdagverkiezingen. In de reeks Amsterdam German Studies Lectures was onder andere professor dr. Astrid Erll (Frankfurt am Main) te gast. De reeks is een samenwerking met het Goethe-Institut Niederlande en de UvA.

In 2017 was Krijn Thijs betrokken bij twee stadstentoonstellingen, opgezet vanuit het Humboldt-Forum in Berlijn (een samenwerking met Kulturprojekte Berlin). Zijn tweejarig onderzoeksproject over het moeizame verenigingsproces in de Duitse geschiedschrijving wordt financieel ondersteund door de Gerda Henkel Stiftung.

Afdeling voortgezet onderwijs en lerarenopleiding (‘Onderwijsafdeling’)
De Onderwijsafdeling van het DIA richt zich op docenten (in opleiding) en leerlingen van het voortgezet onderwijs. In 2017 heeft het werk van de afdeling zich versterkt toegespitst op activiteiten voor leraren Duits en het vraagstuk van het (groeiende) lerarentekort Duits in Nederland.

Het DIA speelt een grote rol binnen de Actiegroep Duits, die verder bestaat uit de Duitse Ambassade in Den Haag, de Duits-Nederlandse Handelskamer (DNHK), het Goethe-Institut Niederlande en Nuffic. Aan de landelijke Dag van de Duitse taal (23 maart 2017) namen ruim 250 scholen actief deel. De Actiegroep lanceerde een talenquiz op de Europese Dag van de Talen en organiseerde rond kerst een bak-actie. Het Mach-mit-Mobil bracht aan bijna vijftig scholen een bezoek in 2017.

Om een bijdrage te leveren aan het tegengaan van het (groeiende) lerarentekort voor het vak Duits heeft het instituut de DIA-Akademie opgezet. In oktober vond het eerste programma plaats voor 25 startende docenten Duits. Hiermee is een basis gelegd voor een meerjarig netwerk. Het doel is om starters met elkaar in contact te brengen, hen blijvend scholingsaanbod aan te bieden en hen te motiveren om zo de eerste jaren op school goed door komen. Dit om de doorgaans grote uitval in de eerste acht jaren van de loopbaan een halt toe te roepen.

Om de lerarenopleidingen inhoudelijk te versterken biedt de afdeling i.s.m. collega’s van de afdeling Academisch Onderwijs & Onderzoek en het Duitslandweb colleges aan: ‘Deutschland heute’. Vijf HBO-opleidingen en zo’n 120 leraren in opleiding zijn zo geïnformeerd over actuele thema’s. Aansluitend werd aan de didactische vertaalslag gewerkt.

In 2017 voerde de afdeling ook het ‘Belevingsonderzoek Duits’ uit. Het onderzoek zocht onder meer naar aanknopingspunten om de lessen Duits aantrekkelijker te maken en een positieve keuze voor Duits te kunnen stimuleren.  

Voorafgaand aan de verkiezingen kwam de afdeling met een primeur: een landelijke tour van de ‘DIA-Wahlwagen’. Ook ontwikkelde de afdeling i.s.m. ProDemos onderwijsmateriaal over de verkiezingen. 

Nieuw in 2017 was het DIA-Schulkolleg. Deze ‘profielwerkstuk-middag’ stond open voor scholieren uit 4 havo en 5 vwo met belangstelling voor Duitsland en de Duitse taal. In maart organiseerde de afdeling voor twaalf leraren Duits en geschiedenis een studiereis naar Münster met als doel om samen tot vakoverstijgende projecten te komen. In december stond het CSE-thema ‘Duitsland tussen 1841 en 1945’ centraal op een scholingsdag voor leraren geschiedenis. Die dag was een samenwerking met de Illustere school (UvA). Specialisten als dr. Patrick Dassen (Leiden), professor dr. Frank van Vree (NIOD/UvA) en dr. Willem Melching (UvA) spraken voor een volle zaal (75 deelnemers).

Duitslandweb, communicatie en publieksevenementen
Duitslandweb is de onafhankelijke, journalistieke redactie van het DIA en maakt onderdeel uit van de website www.duitslandinstituut.nl. De website verbindt de informatie over het instituut en de inhoud die de stichting biedt als kenniscentrum. Lezers worden zo inhoudelijk en praktisch bediend op één portaal en door één organisatie.

Het onderdeel Duitslandweb is de belangrijkste Nederlandstalige informatiebron op internet over de Duitse maatschappij en politiek. De achtergrondinformatie, opinies en analyses op de website maken het mogelijk dat Nederlanders zich snel kunnen verdiepen in Duitse kwesties. Daarnaast verzorgt het DIA dagelijks korte nieuwsberichten en houdt de redactie het veel geraadpleegde online Naslagwerk bij.

Het bezoek aan de website laat in 2017 een stevige groei zien. Gemiddeld trekt de site ruim 65.900 unieke paginaweergaves per maand (dit is het aantal bezoeken aan pagina’s op de site, waar de personen die twee keer dezelfde pagina bezoeken zijn uitgefilterd.) Het aantal visits (vergelijkbaar met unieke bezoekers) steeg naar rond de 40.800 per maand. 

Het afgelopen jaar stonden de verkiezingen voor de Duitse Bondsdag centraal in het werk van de redactie. Met een uitgebreide journalistieke productie en dankzij een aantal nieuwe samenwerkingen is een divers lezerspubliek van journalisten, docenten en andere beroepsmatig geïnteresseerden geïnformeerd over de Duitse politiek.

De redactie heeft inhoudelijk samengewerkt met het Haagsch College aan hun magazine bij het Grote Duitslandcollege. Artikelen van Wiebke Pittlik en Marja Verburg zijn verschenen in het online magazine Internationale Spectator van Clingendael en op de website van het Montesquieu Instituut. Daarnaast stond Duitslandweb verschillende media te woord en hielp redacteuren bij hun research. Een samenwerking met de Bachelor Duitslandstudies resulteerde in twee studentenproducties en een gastcollege over online journalistiek, verzorgd door Wiebke Pittlik.

Informatie voor een breed publiek
Ook in 2017 verschenen regelmatig berichten over projecten van het DIA in de nieuwsbladen en online media. Collega’s waren op radio en televisie of schreven opiniestukken in landelijke kranten over actuele Duitse ontwikkelingen zoals in het kader van de verkiezingen, maar ook over historische gebeurtenissen (zoals rond het overlijden van Helmut Kohl). In totaal werd het DIA meer dan 70 keer genoemd in de media. DIA-directeur Ton Nijhuis was bijvoorbeeld bij een uitzending van Nieuwsuur n.a.v. de uitslag van de Bondsdagverkiezingen en web-redacteur Marja Verburg was te horen in de podcast NOS-Bundescast. Hanco Jürgens was regelmatig bij Met het Oog op Morgen op radio 1 en schreef een artikel in NRC Handelsblad over de mogelijk vierde termijn van Merkel. De Duitslandweb-redactie modereerde daarnaast veel bijeenkomsten of was te gast bij colleges & publieksdebatten als Duitslandexpert. Ook heeft de redactie samengewerkt met de DuTC-opleiding aan de UvA. Na een gastcollege door Wiebke Pittlik kregen studenten de gelegenheid, onder begeleiding artikelen voor Duitslandweb te schrijven.

Evenementen
De afdeling Pers, Communicatie, Conferenties en Evenementen organiseert conferenties, speciale bijeenkomsten, reeksen en filmvoorstellingen die zich afwisselend richten op specifieke doelgroepen – zoals het academische netwerk van het DIA – of juist een breed publiek.

In maart sprak professor dr. Clemens Fuest, een van Duitslands meest invloedrijke economen en voorzitter van het onderzoeksinstituut IfO (München), in de reeks ‘Europa en Financiën’. Theaterregisseur Johan Simons ontving de Otto von der Gablentzprijs voor zijn grote verdiensten voor de theaterkunst in Nederland en Duitsland. Tevens werd de Otto von der Gablentz-scriptieprijs uitgereikt voor de beste Master-scriptie over een Europees en/of Duits onderwerp. Winnaar was Tom Menger (UvA) voor zijn scriptie 'The origins of colonial violence: The perpetrator’s view. A study of colonial soldiers and their ego-documents in German East Africa, 1890-1908'.

De succesvolle filmreeks ‘Deutsches Kino’ (in Amsterdam en Delft) werd ook in 2017 voortgezet met tien Duitse films die niet eerder in Nederland te zien waren. Het aantal bezoekers stijgt elk jaar. In 2017 trok de reeks 585 bezoekers, een stijging van 4,5% ten opzichte van 2016. 

Op 19 mei vond de uitverkochte bijeenkomst ‘De Staat van Duitsland – die Wahl’ plaats met discussies en presentaties van Nederlandse en Duitse experts, waaronder politicoloog Karl-Rudolf Korte, Luuk van Middelaar, communicatiewetenschapper Kay Hinz en de Volkskrant-journalist Sterre Lindhout.

Op de avond van de Bondsdagverkiezingen organiseerde het DIA i.s.m. de Duitse Ambassade, Meines Holla en Partners en de DNHK een Wahlabend in Sociëteit Nieuwspoort in Den Haag. Ruim 250 gasten volgden de ontwikkelingen op de voet. Aan de paneldiscussies namen onder andere Tom de Bruijn (Wethouder Den Haag (t/m mei 2018), voorzitter RvT DIA), Ab van der Touw (CEO Siemens Nederland), Andrea Vollebrecht (Program Manager Duitsland-desk Port of Rotterdam) en Han ten Broeke (Tweede Kamerlid VVD) deel. Reacties en bijdragen waren ook via een livestream te volgen en een speciaal ingerichte twitterwall.

Social media en video spelen een steeds grotere rol in het informeren van het netwerk en de contacten van het DIA. Hierop voert de afdeling een actief beleid. Zo is in 2017 vaker gewerkt met livestreams. Op de instituutswebsite verzorgt de afdeling de pagina’s over de media, de bijeenkomsten die het instituut organiseert, de agenda en de presentatie van het instituut inclusief medewerkers. 

Duitslanddesk & Mobiliteitsstipendia
De Duitslanddesk is in 2013 opgezet op initiatief en met ondersteuning van de DAAD en het ministerie van OCW. Van Nederlandse zijde is gekozen om een gericht beleid te ontwikkelen op het stimuleren van studenten- (en onderzoeks)mobiliteit naar Duitsland. Het DIA is gevraagd om het door het DIA opgestelde ‘Mobiliteitsprogramma’ verder invulling te geven door de inrichting van een Duitslanddesk als aanlooppunt en door het voeren van een stipendium-programma. Bij de Duitslanddesk is een bijzonder DAAD-Lektorat ingericht ter ondersteuning van dit programma.

Vanaf september 2017 is tevens een taal-assistent van de DAAD werkzaam bij de Desk die ook les geeft aan de UvA.

De Duitslanddesk voert een continue voorlichtingscampagne over studeren en onderzoek doen in Duitsland. De website, social media, maar ook het persoonlijke contact zijn de pijlers van deze campagne. In 2017 zijn daarbij twee nieuwe brochures ontwikkeld: een praktische handleiding voor het online vinden van de juiste studie & studiebeurs en informatiemateriaal over zomercursussen in Duitsland voor studenten Europese Studies.

In 2017 was de Duitslanddesk actief op meer evenementen dan ooit: de Desk was niet alleen aanwezig op grote bijeenkomsten zoals de nationale Buitenlandbeurs (met extra ondersteuning van de DAAD), de NWS-Scholierendag en het voorlichtingsevenement NXT LVL, maar ook op buitenlanddagen van universiteiten (o.m. Leiden en Rotterdam), informatiebijeenkomsten op scholen (in onder meer Amsterdam, Breda, Bergen op Zoom, Maastricht en Baarn). Ten slotte bezochten de studentenambassadeurs (studenten die eerder ervaring hebben opgedaan in Duitsland) twaalf middelbare scholen verspreid door heel Nederland.

De belangstelling voor het DIA-Stipendium blijft groot. Nadat in 2016 207 aanvragers zich aanmeldden, waren het in 2017 219. Van de aanvragers zijn 56 geselecteerd voor het Stipendium.

Voor 18 rectoren van Duitse universiteiten heeft het DIA een “hochschulpolitische Informationsreise” (i.s.m. en in opdracht van de DAAD) georganiseerd. Deze groep bezocht in Nederland dertien instanties, waaronder het ministerie van OCW, de VSNU, Nuffic en de universiteiten van Leiden, Wageningen en Maastricht. Ter voorbereiding op het bezoek maakte de Duitslanddesk een verslag van de stand van zaken op Nederlandse universiteiten en hogescholen in vergelijking met Duitsland. Dit resulteerde later in het jaar in een uitgebreide “Bildungssystemanalyse”.

Tot slot organiseerde de Duitslanddesk in 2017 een taalcursus voor 23 ontvangers van het DIA-stipendium (i.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam). Ook biedt het DIA de kans om het taalniveau te laten testen via digitale OnSet-tests van de DAAD. Hiervan maakten negentig studenten gebruik (2016: 73). Bovendien vonden twee voorbereidingsworkshops plaats voor studenten en onderzoekers die overwegen naar Duitsland te gaan.