Het 'rode netwerk'
De macht van de vakbonden

De vakbonden zijn tevens wettelijk onderdeel van de raden van toezicht van de Deutsche Bundesbank en de publieke omroep. "Normaal gesproken hebben ze daar weinig scheppende macht, maar ze hebben wel de macht een grote barrière tegen veranderingen op te werpen", zegt vakbondsonderzoeker Manfred Wilke uit Berlijn. Dat merkt de regering ook, die bij haar economische en sociale politiek altijd op de welwillendheid van de vakbonden aangewezen is. Bondskanselier Schröder en zijn ministers bespreken daarom hun voorstellen en wetswijzigingen vaak nog eerder met de vakbondsbazen dan met hun eigen partijcollega's. Zoals bijvoorbeeld bij de komende hervormingen in het economische en sociale systeem ( Agenda 2010), die ervoor moeten zorgen dat de Duitse economie zich weer herstelt en het sociale vangnet niet scheurt. Maar ook grote ondernemingen houden bij hun plannen rekening met de vakbonden: managers en chefs van grote naamloze vennootschappen weten dat de vakbondslieden in de raden van toezicht veel te zeggen hebben en een goed geheugen hebben. Bijvoorbeeld wanneer onderhandelingen over de contracten van de bestuursleden aan de beurt zijn en de vakbondslieden een beslissende stem hebben.

Lobby

Zelfingenomenheid leidt af en toe tot regelrechte schandalen, zoals in 1987 toen de supermarktketen Coop, eigendom van de vakbond, op spectaculaire wijze failliet ging. Omdat het gehele bestuur onder de DGB viel, kwam de ook door de DGB gedomineerde raad van toezicht zijn controleplicht niet na. Het bestuur kon daardoor jarenlang ongestoord geld verduisteren en balansen vervalsen. Tot het weekblad Der Spiegel het bedrog ontdekte en de miljardenonderneming in elkaar stortte. 140.000 kleine beleggers verloren daardoor hun geld. Naast de wettelijk vastgelegde macht van de vakbonden is er ook nog de informele macht van de vakbondslobby. Gedurende meerdere decennia is het de organisaties gelukt hun eigen mensen op beslissende plaatsen onder te brengen. Zo is 74 procent van de sociaal-democratische parlementsleden in de Bondsdag lid van een vakbond en met minister van Gezondheid Ulla Schmidt en meerdere staatssecretarissen heeft de DGB zelfs leden met regeringsmacht. Manfred Wilke spreekt van "een niet gespecialiseerde informele invloed, waarvan de gevolgen niet precies te meten zijn" en voorspelt zelfs, dat de blokkade van de vakbonden zo groot zal worden, dat de sociale hervormingen uiteindelijk zullen mislukken.

De consequenties volgens de sociale wetenschapper: "Er zal ruimte ontstaan voor ontwikkelingen die nog helemaal niet zijn in te schatten, maar die in de richting van autoritaire oplossingen zullen gaan." Bijvoorbeeld een meerklassen-maatschappij met zeer grote verschillen tussen rijke en arme bevolkingslagen. Dan zou echter ook de opdracht van de vakbonden mislukt zijn, om voor maatschappelijke gerechtigheid te zorgen. Van het daarmee gepaard gaande verlies aan betekenis schijnen de organisaties zich langzaam bewust te worden. Ze beginnen zich te bewegen en zoeken nieuwe werkterreinen. Bij de vakbond voor de dienstensector Verdi bestaat bijvoorbeeld sinds een paar maanden een ledenservice die tegen betaling bij het invullen van de jaarlijkse loonbelastingformulieren helpt of voordelige verzekeringen aanbiedt. Maar zoveel service is zelfs voor deze relatief vooruitstrevende vakbond verdacht. "We zijn niet de ANWB van de werknemers en geen verzekering, maar een politieke organisatie, die op politiek gebied wat wil veranderen", verklaarde een Verdi-functionaris uit Stuttgart onlangs.

Christoph Podewils is freelance-journalist te Berlijn. Hij is onder andere werkzaam voor het nieuwsmagazine Focus en de Duitse persdienst DPA.

Vertaling uit het Duits door Marja Verburg