Werkloosheid vraagt om rigoureuze aanpak
Aantal werklozen opnieuw gestegen

Vooral de oppositie had halsreikend uitgekeken naar de nieuwe cijfers. Bondskanselier Schröder en de leden van Kampa02, het team dat voor de SPD de verkiezingscampagne leidt, waren uiteraard ook gespannt, maar die verwachtingen waren beslist minder hoog gespannen!

De werkloosheid, misschien wel het belangrijkste issue in deze campagne, is namelijk fors toegenomen. Voor een deel is dat te verklaren door seizoensgebonden factoren - veel schoolverlaters melden zich bij het arbeidsbureau om zich vervolgens in september weer af te melden omdat ze óf werk gevonden hebben, óf een vervolgopleiding gaan volgen - maar dat dekt alleen een deel van het probleem.

Stijgende tendens
Ook al in juni was er immers een stijgende tendens te zien. Schröders belangrijkste verkiezingsslogan uit 1998: de werkloosheid onder de 3,5 miljoen te krijgen, is met deze nieuwe cijfers voorgoed doorgeprikt. Dat komt zijn uitdager Edmund Stoiber, de succesvolle deelstaatpremier uit Beieren, natuurlijk buitengewoon goed uit. Verklaringen als aanhoudende zwakke conjunctuur schieten in dit soort retorische uitwisselingen nu eenmaal te kort.

Cijfers

Totaal
4.4046.900 - 9,7 procent

Oude deelstaten
2.636.200 - 7,8 procent
+ 75.900 hoger dan in juni 2002
+ 191.100 hoger dan in juli 2001

Nieuwe deelstaten - 18,0 procent
1.410.700
+ 16.700 hoger dan in juni 2002
+ 57.200 hoger dan in juli 2001

Hierbij valt op dat de stijging zich nu juist voordoet in het Westen van Duitsland. Voor een deel komt dat vanwege seizoensgebonden factoren - in het Oosten begonnen de vakanties eerder. De combinatie van stijgende cijfers en een aantal recente grote faillissementen van traditioneel goed presterende en arbeidsintensieve bedrijven - waaronder bouwgigant Holzmann - zorgen echter voor een snel afnemend vertrouwen van de kiezer in de daadkracht van de zittende bondskanselier.

Hartz-commissie

En dat terwijl Schröder eerder dit jaar, nadat was gebleken dat hetzelfde Bundesanstalt de statistieken min of meer had vervalst, als blijk van slagvaardigheid de zogenoemde Hartz-commissie in het leven had geroepen. Deze breed samengestelde club, onder voorzitterschap van Peter Hartz, manager bij Volkswagen, werd gevraagd op korte termijn een samenhangend pakket met maatregelen ter bestrijding van de werkloosheid te presenteren. Als datum voor die presentatie was 16 augustus gekozen. Het had vast een glanzende dag moeten worden, maar de gisteren gepresenteerde cijfers gooien roet in het eten.

Als Schröder nu van de werkeloosheidsbestrijding zon belangrijk punt had gemaakt, waarom heeft hij dan juist op dit terrein zo jammerlijk gefaald? Uiteraard werkte de conjunctuur niet direct mee, zeker niet ná 11 september vorig jaar, zoals ook in Nederland het Kabinet Kok ondervond. Er zijn echter bepaalde bijna typisch Duitse factoren waaraan Schröder weinig heeft kunnen veranderen.

Schröder ging confrontatie met vakbonden uit de weg

Anders dan in Nederland, waar het Poldermodel voor een geolied overleg tussen de driehoek regering/werkgevers/werknemers zorgde, heeft het Bündnis für die Arbeit, een soortgelijk overleg, in Duitsland vrijwel niets opgeleverd. De macht van de vakbonden is daar aanzienlijk sterker. Een groter deel van de werknemers is lid. Bovendien werpt een deel van de vakbonden zich ook op als pleitbezorger voor de rechten van de werkloze. Dit lijkt een deel van het werkloosheidsprobleem te bestendigen. Schröder is de in de ogen van vrijwel alle deskundigen, onvermijdelijke confrontatie met de machtige vakbonden te lang uit de weg gegaan. Een rigoureuze aanpak van het probleem vraagt ingrijpen dat verder gaat dan het bevorderen van 'ABM-banen', Arbeitsbeschäftingungsmaßnahmen vergelijkbaar met de zogenaamde Melkert-banen. Er zal aan de welhaast onvervreemdbare rechten van de Duitse arbeider moeten worden getornd.

Zo wordt het begrip passende arbeid in Duitsland uiterst terughoudend gehanteerd. Een werkzoekende die vindt dat het plaatselijke arbeidsbureau hem te veel onder druk zet, maakte een goede kans voor de rechter zijn gelijk te halen. Wie in Nederland een aantal malen een passende baan weigert loopt kans op zijn uitkering gekort te worden. Pogingen om het niveau van de uitkering trapsgewijs naar beneden te brengen stuitten op groot verzet van de vakbonden.

De flexwerker, in Nederland ingevoerd om werkgevers over de streep te halen extra mensen aan te nemen zonder hen direct een vast dienstverband aan te hoeven bieden, is in Duitsland een begrip dat met de grootst mogelijk argwaan wordt betracht. Ook op een ander punt verkeert Duitsland in het nadeel. Pogingen tot het bevorderen van Selbstbeschäftigung, verzelfstandiging, in Nederland lange tijd een belangrijke aanjager van de werkgelegenheid, lopen in Duitsland al snel stuk op een woud van beperkende regelgeving. Ook daar wil de Hartz-Commissie een eind aan maken.

Harde noodzaak

Of het pakket maatregelen dat Peter Hartz volgende week zal presenteren - en waarvan mondjesmaat al het een en ander is uitgelekt - er in zal slagen de kiezer zodanig te imponeren dat men alsnog Schröder het voordeel van de twijfel zal geven, is echter zeer de vraag. De beslissing om de verkiezingscampagne twee weken eerder van start te laten gaan lijkt dan ook ingegeven door hele harde noodzaak.

Lily Sprangers is zakelijk directeur van het Duitsland Instituut Amsterdam.


Klik hier voor de standputen van de partijen ten opzichte van het onderwerp werk & werkgelegenheid.