Een balans van vier jaar rood-groene regering

De consequente buitenlandse politiek kan worden gezien als een van de successen van de rood-groene regering. Ook op een aantal gebieden die linkse Duitsers aan het hart liggen zijn resultaten behaald: stopzetting van de atoomenergie en de ontwikkeling van zonne- en windenergie; hervorming van het ouderwetse staatsburgerschap en een moderne immigratiewet; de gedeeltelijke legalisering van het homohuwelijk; de aankondiging van een Agrarwende, die voor het eerst de nadruk legt op consument en milieu.

Economische crisis
Toch zijn dit in de ogen van de kiezers niet de belangrijkste onderwerpen. De verkiezingen van 22 september gaan over de economische crisis waaruit Duitsland zich ook onder Schröder niet heeft weten los te maken: de werkloosheid zweeft rond de vier miljoen, net als toen de rood-groene regering aantrad. Duitsland heeft de laagste groei in Europa, gezondheidszorg en pensioenen worden onbetaalbaar. In de oostelijke deelstaten heerst depressie.

De kanselier geeft de schuld aan de slechte conjunctuur in de wereld. Het is waar dat het export-land Duitsland zich in 2000 herstelde, vooral door de sterke groei in de VS. In het gouden jaar van de rood-groene regering verklaarde Schröder dat de 'Duitse ziekte' voorbij was en liet zich verleiden tot de belofte dat de werkloosheid onder de 3,5 miljoen zou dalen.

Hij hoopte dat te bereiken door de gunstige conjunctuur, zonder iets te hoeven doen aan de sterke regulering van de arbeidsmarkt. Vrijwel alle specialisten waarschuwen dat dat de Duitse economie van haar dynamiek berooft. Schröder heeft het ondanks zijn 'derde weg'-denkbeelden niet aangedurfd de traditionele vakbondsachterban teveel voor het hoofd te stoten. Sommige maatregelen reguleerden de arbeidsmarkt nog meer. Duitslands hausgemachte problemen bleven zo onopgelost. Schröders passiviteit wreekte zich zodra de wereldeconomie stokte. Nu stijgt de werkloosheid en gaan de bedrijven bij bosjes failliet.

Dat betekent niet dat de rood-groene regering niets heeft gedaan aan het oplossen van de beruchte Reformstau. Minister van Financien Eichel zette een succesvolle bezuinigingskoers in om de schulden te verminderen. Schröder loodste een grote belastinghervorming door het parlement. En het kabinet maakte een begin met de al jaren noodzakelijke vernieuwing van het pensioenstelsel. Maar al deze goede stappen hebben hun tekortkomingen. Eichel bezuinigt op kosten van de gemeenten, de belastingverlaging is ongelijk verdeeld en wordt teniet gedaan door accijnsverhogingen. De hervorming van het pensioenstelsel was te voorzichtig en te bureaucratisch.

Hervormingen Hartz-commissie
Met de radicale werkloosheidsvoorstellen van de commissie-Hartz heeft Schröder nu op het laatste moment een konijntje uit de hoed getoverd. Maar de kiezers vragen zich af waarom dit niet eerder gebeurde. En wat zal er na de verkiezingen van de plannen overblijven? De commissie-Hartz, ingesteld na een schandaal met vervalste arbeidsbureau-statistieken, is typisch Schröder: in crisissituaties reageert hij snel en creatief. Met zijn ongekende media-talent weet hij zichzelf en zijn ad hoc-initiatieven uitstekend aan de man te brengen. Maar een lijn ontbreekt in zijn sociaal-economische politiek.

Wat kan Stoiber?
De essentiele vraag waar de Duitsers voor staan is natuurlijk of een kanselier Stoiber het beter zou doen. Een rechtse regering is minder gebonden aan de hervormingsvijandige vakbonden. CDU en FDP overwegen radicalere hervormingen dan de SPD aandurft. De benoeming van Superminister Lothar Späth belooft een nuchtere aanpak van de problemen in het Oosten en op de arbeidsmarkt. Maar het is opvallend hoezeer Stoiber zich in de campagne opstelt als vriend van de kleine man en bewaarder van de verzorgingsstaat. Net als Schröder wil hij "geen Amerikaanse toestanden". De hervormingsbereidheid van het Duitse volk wordt door de politieke leiders nu eenmaal als uiterst gering ingeschat.     

Niettemin doet Stoiber zijn voordeel met de zwakke economische prestaties onder de rood-groene regering, zonder dat hij zelf de nek hoeft uit te steken. Het is een oude wijsheid dat verkiezingen niet worden gewonnen, maar verloren. Als de peilingen niet bedriegen, is het goed mogelijk dat het op 22 september zo loopt. Maar Gerhard Schröder mag nog niet worden afgeschreven. Hij heeft bij het regeren misschien steken laten vallen, als campagnevoerder is hij geducht.

Philippe Remarque is Duitslandcorrespondent voor deVolkskrantin Berlijn