Milieuramp in Oder: groot deel vissen dood

De Oder begint in Tsjechië en stroomt gedeeltelijk precies op de grens van Polen en Duitsland, om uiteindelijk uit te monden in de Oostzee. In de rivier drijven vele honderdduizenden dode vissen, de stank is verschrikkelijk, melden Duitse media. Vermoedelijk is er in Polen een grote hoeveelheid chemische afvalstoffen in het water terecht gekomen. Maar hoe, dat is nog onbekend. 

Laboratoriumuitslagen moeten meer duidelijkheid verschaffen, maar die laten op zich wachten. Wat wel duidelijk is: het water heeft een zeer hoog zuurstof- en zoutgehalte en een hoge PH-waarde. In combinatie met de hoge temperatuur en de lage waterstand is dat zeer ongebruikelijk. Vrijdag werd gemeld dat in een watermonster hoge concentraties kwik zijn gevonden, maar dat is volgens Vogel niet de oorzaak van de vissterfte.

Uit eerste analyses blijkt dinsdag volgens een woordvoerder van het ministerie dat er niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen is. Zware metalen lijken niet de oorzaak. Wel blijft het zuurstofgehalte en het zoutgehalte extreem. Nog onbekende, giftige algen zouden de vissterfte ook veroorzaakt kunnen hebben, opperden Duitse onderzoekers dinsdag, maar waar komen die plotseling vandaan? Actualisering 18 augustus: In watermonsters zijn hoge concentraties van een giftige algensoort gevonden die normaal alleen in brak (licht zout) en zuur water voorkomt. Wetenschappers vermoeden nu dat een grote lozing in combinatie met lage waterstand heeft gezorgd dat het water zout en zuur genoeg was voor de alg. 

Deelstaatpremier Dietmar Woidke en andere bestuurders hekelen de gebrekkige communicatie door Polen. Duitsland werd niet ingelicht over de vervuiling. De Poolse autoriteiten wisten eind juli al dat er dode vissen in de rivier dreven, maar ondernamen geen actie en informeerden de Duitse instanties evenmin. Daardoor ging kostbare tijd verloren. “De Duits-Poolse samenwerking heeft hier duidelijk niet gefunctioneerd”, zei de Duitse minister van Milieu Steffi Lemke zaterdag.

Vanaf 7 augustus werden bij het meetstation in Frankfurt an der Oder sterke afwijkingen geconstateerd, in zoutwaarden, zuurtegraad en zuurstofgehalte. Afgelopen woensdag, 10 augustus, trok de stad aan de bel en waarschuwde voor de vissterfte. Inmiddels geldt in Frankfurt an der Oder een zwem- en visverbod. Ook mag het water niet voor vee of landbouw worden gebruikt. Sluizen langs de Oder zijn gesloten om te voorkomen dat het vervuilde water in zijtakken stroomt.

In Polen is een politieke rel over de ramp ontstaan. Omwonenden van de rivier zijn boos dat de autoriteiten aanvankelijk stelden dat er niks aan de hand was. Vrijdag ontsloeg de Poolse premier Mateusz Morawiecki het hoofd van de milieu-instantie en het hoofd van de instantie die over de waterwegen gaat. Zij hebben volgens hem niet adequaat gehandeld en hebben hem niet geïnformeerd over de ramp in de Odra, zoals de Polen de rivier noemen. Ook Duitsland kreeg een veeg uit de pan van de rechtspopulistische premier: Duitsland zou te laat zijn begonnen met het opruimen van de dode vissen. Nu dreigen ze ook het toeristische Duits-Poolse Stettiner Haff, bij de riviermonding, te bereiken. Ook daar wordt contact met het water afgeraden.

Duitsland heeft een taskforce van Poolse en Duitse bestuurders gevormd om vanaf nu het onderzoek en de maatregelen te coördineren. De scheepvaart op de rivier is stilgelegd, zodat de dode vissen uit het water kunnen worden gevist, onder meer met barrières die bij olierampen worden gebruikt. Ook ijsbrekers worden ingezet, om golven te veroorzaken die de vis uit de rietkragen moeten spoelen. Aan de Poolse zijde van de rivier is volgens de autoriteiten al 100.000 kilo vis ingezameld. Duitsland meldde woensdag 30.000 kilo. 

Honderden Duitse en Poolse vrijwilligers helpen mee om de vissen in te zamelen. Zo wordt voorkomen dat de kadavers door andere dieren worden gegeten en het mogelijke gif zich verder verspreidt. De vrijwilligers hebben ook al dode mosselen en bevers gevonden in het vieze, stinkende water. De Europese Commissie heeft hulp aangeboden bij het onderzoek naar de oorzaak van de milieucatastrofe.