Het instituut

Met de organisatie van evenementen, seminars en lezingen en informatievoorziening via de website duitslandinstituut.nl richt de stichting zich op een breed Nederlands publiek. 

Belangstelling voor en kennis over het moderne Duitsland worden zo nationaal vergroot. Het DIA heeft in zijn activiteiten bijzondere aandacht voor het voortgezet onderwijs. Zo maakt het DIA zich sterk voor de verbetering van de positie van het vak Duits en het vergroten van de kennis van de Duitse taal en cultuur in Nederland, waaronder extra initiatieven in het tegengaan van het lerarentekort voor het vak Duits. De Duitslanddesk van het DIA stimuleert mobiliteit van studenten en onderzoekers naar Duitsland.

Code Goed Bestuur

Het DIA heeft een Code Goed Bestuur Duitsland Instituut Amsterdam (pdf). De code is opnieuw vastgesteld op 17 december 2021 door het Bestuur en goedgekeurd door de Raad van Toezicht van het DIA. Deze code is gebaseerd op de Code Goed Bestuur Universiteiten 2019 en afgestemd op de bestuurlijke en organisatorische werkwijze van het DIA in het bijzonder. Ook onderschrijft het DIA de acht principes van de Governance Code Cultuur (2019). De Code Goed Bestuur van het DIA is opgesteld als een beginselcode en is geen regelcode. In 2020 is niet afgeweken van de code.

Team & afdelingen

Binnen het DIA wordt actief gezocht naar onderlinge uitwisseling en versterking tussen afdelingen en collega’s. Bij evenementen of bij campagnes ter bevordering van goede kennis van de Duitse taal in Nederland wordt volop samengewerkt. En ook gastwetenschappers worden zo veel mogelijk voor publieksactiviteiten ingezet. Valorisatie is een standaard aandachtspunt bij onderzoeksprojecten.

Het DIA kent de volgende afdelingen en activiteiten-clusters:  

• Academisch onderwijs & onderzoek (incl. het programma Graduiertenkolleg)
• Voortgezet onderwijs en lerarenopleiding
• Brede publieksfunctie: Communicatie & publieksactiviteiten en het redactionele Duitslandweb
• Duitslanddesk
• Directie/management

Samen geven de DIA-collega’s invulling aan onze centrale missie. Daarbij wordt naar efficiëntie gestreefd en de synergie gezocht, zoals in 2021 bij de ontwikkeling van het lustrummagazine ‘Zukunft’ en de sessie ‘Duitsland Innovatieland’ tijdens de Lustrum-Festivalweek ‘Duitsland 2030’. Het lustrum bood ons bij uitstek de kans om een sterk naar buiten gericht programma uit te voeren. Ook de Bondsdagverkiezingen in Duitsland vormden een lange rode draad in ons werk in 2021.

De voortdurende corona-situatie had grote impact op de Duits-Nederlandse samenwerking, het grensverkeer tussen beide landen én op het werk van het DIA zelf. Voor live activiteiten werd steeds gewerkt met een blended scenario dan wel een plan ‘B’. Sommige activiteiten zetten we direct om naar webformats of filmpresentaties. Soms lieten we juist op het laatste moment nog wel publiek toe bij gestreamde bijeenkomsten.

Hieronder vertellen wij in vogelvlucht over het jaar 2021. Alle activiteiten uit 2021 zijn te vinden in het activiteitenoverzicht.

Academisch onderwijs & onderzoek

Het DIA richt zich op onderzoek naar de geschiedenis, politiek, maatschappij en cultuur van het hedendaagse Duitsland. Binnen het Graduiertenkolleg-programma nodigen medewerkers regelmatig (inter)nationale experts en promovendi uit die zich op Duitsland richten. Het DIA ondersteunt ook het onderwijs over Duitsland aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), zowel op bachelor- als masterniveau, zoals in de master Duitslandstudies en de bachelor Duitslandstudies binnen de opleiding Duitse taal en cultuur. 

In september 2021 startten 14 studenten aan de master Duitslandstudies, gecoördineerd door Krijn Thijs. Het programma omvat onder meer excursies naar Bonn, Düsseldorf en Essen. Daarnaast is er een groeiend aantal studenten, bijvoorbeeld bij de bachelor Europese Studies, die voor taalverwerving Duits kiezen. Henning Radke verzorgt hiervoor de onderwijsmodules. Andere belangrijke medewerkers zijn Mario Daniels, verantwoordelijk voor het Graduiertenkolleg, en professor dr. Nicole Colin, deeltijdhoogleraar Moderne Duitse literatuurwetenschap. Ook professor dr. Maarten Doorman is aan het DIA verbonden als bijzonder hoogleraar Historische cultuur van Duitsland aan de Vrije Universiteit, met een verlengde leerstoeltermijn van vier jaar.

Graduiertenkolleg

Het DIA legt met steun van de DAAD een sterke nadruk op de derde fase van academisch onderwijs door promotieonderzoek te initiëren, faciliteren en begeleiden. Het instituut organiseert ook publieke activiteiten in samenwerking met de afdeling Communicatie. Een onderdeel hiervan is het Graduiertenkolleg (GK). 

Voor de coronapandemie organiseerde het DIA ongeveer tien GK-bijeenkomsten per jaar, meestal als miniconferenties met buitenlandse gasten en voordrachten van promovendi en master-studenten. Door de pandemie werden in 2021 slechts vijf reguliere seminars en masterclasses gehouden, waaronder een masterclass over de Duitse geschiedenis na 1945 met Frank Biess en een Graduiertenkolleg over de Duitse eenwording met bijdragen van Renske de Vries en Lara Büchel. John Krige sprak in september 2021 over transnationale geschiedenis van wetenschap en technologie en er waren masterclasses met Paul Spies en een besloten filmpremière van Verhalen van Berlijn.

In 2021 werden geen grote internationale congressen gepland, maar wel zeven Werkstätte voor de voortgangsbespreking van promotieonderzoeken. Daarnaast vonden drie Amsterdam German Studies Lectures plaats, onder meer met Frank Biess over Duitse geschiedenis, Hanno Hochmuth over de Kiezzwillinge, en John Krige over transnationale kennisstromen.

Promovendi en gastonderzoekers

In 2021 financierde het DIA vier promotietrajecten, drie trajecten waren in samenwerking met de UvA (AISSR-FMG en ASH-FGw). De promovendi zijn lid van het Graduiertenkolleg. Professor dr. Nijhuis begeleidde in 2021 zeven promotietrajecten.

In februari 2021 promoveerde Ellis Aizenberg op haar proefschrift 'Lobbying Alone: A Study of Political Access and Lobbying Behavior of Corporations in Western Europe'. Lea Klarenbeek promoveerde in mei op het thema 'Relational Integration. From integrating migrant to integrating social relations'. 

In 2021 waren onder anderen Marnix Krop (Den Haag), dr. Thorsten Carstensen (Associate Professor Duitse literatuur aan de Indiana University-Purdue University Indianapolis), Felix Bohr (Göttingen), Adam Knowles (Philadelphia) en Christina Morina (Professorin für Allgemeine Geschichte unter besonderer Berücksichtigung der Zeitgeschichte; Bielefeld) als (visiting) fellow aan het DIA verbonden. 

Afdeling voortgezet onderwijs en lerarenopleiding 

De Onderwijsafdeling van het DIA richt zich op docenten en leerlingen in het voortgezet onderwijs, en organiseert programma’s en netwerkbijeenkomsten met een focus op Duitsland en grensoverschrijdende samenwerking.

Samen met partners zoals de Duitse Ambassade en het Goethe-Institut ontwikkelt de afdeling lesconcepten en biedt ondersteuning aan startende docenten via de DIA-Akademie. Dit netwerkt telt nu 87 leden. Ondanks dat geplande reizen niet doorgingen, hebben zeven docenten deelgenomen aan een taalvaardigheidscursus van het Goethe-Institut. Er werden webinars georganiseerd over onderwerpen als ‘Gamification in de les Duits’ en ‘Films in de les Duits’. Ook werd een buddy-programma opgezet voor ervaren starters. De website www.lehrerinholland.nl, gericht op Duitsers die docent in Nederland willen worden, trok 4.149 unieke bezoekers.

In 2021 organiseerde het DIA de tiende Dag van de Duitse taal met het thema 'Austausch', verspreidde 192 Mach mit!-pakketten, en lanceerde een digitale themaquiz en Escape Room. Voor de Mach mit!-Mobil werd er samen met de vijf Euregio’s aan de Duits-Nederlandse grens schoolbezoeken georganiseerd. Ondanks de corona-moeilijkheden zijn 40 scholen en ruim 2700 scholieren (digitaal) bezocht in de periode januari-juni en oktober-november.

Verder ontwikkelde het DIA samen met ProDemos lesmateriaal over de Bondsdagverkiezingen en bezocht tien scholen met een Wahlwagen-programma. Twee nieuwe projecten omvatten het programma ‘Neue Impulse’ voor docenten over leerlingenmotivatie en een conferentie met de Radboud Universiteit over historisch besef en cultuurbewustzijn.

Sinds schooljaar 2020/2021 is ‘Duitsland 1918-1991’ een thema op het Centraal Eindexamen Geschiedenis. De afdeling ontwikkelt (web)materiaal en projecten ter ondersteuning, waaronder de video’s van Ruud van Dijk (UvA) en Hanco Jürgens (DIA) in de reeks ‘Sprechstunde - in de klas’. In het najaar vond een studiereis naar het Haus der Geschichte in Bonn plaats. Het project ‘Blik op de Muur’ werd ook voortgezet: met ooggetuigenverhalen over de Duitse deling, biedt waardevolle lesinhoud. In 2021 werden meer dan vijftig gastlessen gegeven aan zo’n 1.300 leerlingen op dertien scholen. Studenten van de Hogeschool Utrecht werkten in 2021 aan een virtual reality omgeving over het leven in de DDR als uitbreiding van dit project.

Duitslandweb

Duitslandweb maakt onderdeel uit van de DIA-website en is de belangrijkste Nederlandstalige informatiebron op internet over de Duitse maatschappij en politiek. Onze redacteuren publiceren achtergrondverhalen, eigen onderzoek en interviews met bijvoorbeeld gasten en sprekers bij DIA-evenementen. Deze maken het mogelijk dat Nederlanders zich snel kunnen verdiepen in Duitse kwesties. De redactie kiest haar eigen focus, waarbij de bronnen hoofdzakelijk Duits zijn, en kijkt in het bijzonder naar hoe in Duitsland zelf met bepaalde onderwerpen wordt omgesprongen. Daarnaast verzorgt de redactie korte nieuwsberichten en houdt het  online naslagwerk bij.

Het aantal gebruikers van de website steeg van 2,3 miljoen in 2020 naar ruim 4 miljoen gebruikers in 2021 en rond de 400.000 per maand. Het artikel 'Corona in Duitsland: Veelgestelde vragen' zorgde voor bijna de helft van de acht miljoen paginaweergaven. Het artikel is in 2021 bijna dagelijks geactualiseerd. Om goed te kunnen informeren over de Duitse omgang met het virus en over de regels die in Duitsland golden hadden we regelmatig contact met instanties als de Duitse ambassade, het ministerie van Buitenlandse Zaken, Duitse ministeries op deelstaat en federaal niveau en de Euregio. De reactiemogelijkheid onder het artikel is uitgegroeid tot een forum over reizen naar Duitsland in coronatijd. Niet alleen individuele webbezoekers, maar ook (nationale) media maakten gebruik van onze informatie en verwezen regelmatig naar Duitslandweb en het DIA als bron.

De podcastserie 'Achtung! Duitse updates' over een onderwerp uit de Duitse actualiteit trok zo’n 500 luisteraars per keer. De redactie maakte er zeven in 2021 over onder meer Angela Merkel, de overstromingen in Duitsland, de verkiezingen in Saksen-Anhalt en de Bondsdagverkiezingen. Ook kwam er onder anderen een tijdlijn over Merkels loopbaan en een gastbijdrage van emeritus hoogleraar Frits Boterman over de kanselier. Het factsheet over de Bondsdagverkiezingen voorzag duidelijk in een behoefte: het werd ruim 27.000 keer bekeken. Daarnaast publiceerde de redactie over de historische 5 mei-lezing in Nederland van Bondskanselier Merkel.

Verder berichtte het DIA bijvoorbeeld over de uitspraak van het Constitutioneel Hof dat oordeelde dat de Duitse klimaatbeschermingswet van 2019 ontoereikend en daardoor gedeeltelijk in strijd met de Duits grondwet was. Ook schreef het DIA over de erkenning van Duitsland dat het tussen 1904 en 1908 genocide pleegde op de Herero en Nama (in Namibië; destijds een kolonie van Duitsland). 

Evenementen

Het DIA organiseert conferenties, speciale bijeenkomsten, reeksen en filmvoorstellingen die zich afwisselend richten op specifieke doelgroepen -zoals het academische netwerk van het DIA - of juist een breed publiek.

Het 25-jarige bestaan van ons instituut vierden we vooral met aandacht voor de toekomst. In juni vond het online festival 'Duitsland 2030' plaats, met sessies over de Nederlands-Duitse betrekkingen, over herinneringscultuur en over wetenschap & innovatie in Duitsland. Sprekers waren onder anderen journaliste en schrijfster Caroline de Gruyter en directrice van het Joods Museum in Berlijn Hetty Berg. 

Met de publieksactie Brieven aan Merkel nodigden wij geïnteresseerden uit om een afscheidsbrief te schrijven aan de vertrekkende bondskanselier. Verder maakte het DIA in samenwerking met voormalig Duitsland-correspondent Wouter Meijer de lustrum-podcast 'Duitsland voorbij de horizon'. In deze reeks sprak Meijer Nederlanders die in Duitsland bijzondere functies bekleden over de toekomst van hun vakgebied. 

Op 5 november vierde het DIA het 25-jarig bestaan live in het Bimhuis Amsterdam met een feestelijke bijeenkomst. Journaliste Sophie Derkzen, politiek activiste Marina Weisband en directeur Ton Nijhuis bespraken toekomstvragen voor Duitsland en Europa. De bijeenkomst werd ook live gestreamd en is terug te kijken. 

Lustrum-bijdrages en gesprekken zijn gebundeld in het lustrum-magazine Zukunft. Zo’n 700 exemplaren werden verspreid via het netwerk van het DIA. Het magazine is daarnaast downloadbaar als pdf en kan ook worden besteld.

De filmreeks ‘Deutsches Kino’ (in Het Ketelhuis in Amsterdam en Lumen in Delft) werd ook in 2021 voortgezet. Door de coronapandemie konden in plaats van tien slechts zes bijzondere Duitse films worden getoond, die niet eerder in Nederland te zien waren. De reeks is een samenwerking tussen het DIA, het Goethe-Institut Niederlande en de beide filmhuizen. 

Duitslanddesk & Mobiliteitsstipendia

De Duitslanddesk is in 2013 opgezet op initiatief en met ondersteuning van de DAAD en het ministerie van OCW. De Duitslanddesk voert een beleid gericht op het stimuleren van studenten- (en onderzoeks-)mobiliteit naar Duitsland. 

161 studenten en jonge onderzoekers deden in 2021 een aanvraag voor het DIA-Stipendium. 57 studenten en jonge onderzoekers hebben ondersteuning ontvangen. 31% van hen was HBO-student, 24% WO-bachelorstudent, 44% masterstudent en 2% PhD-kandidaat. 

De Duitslanddesk organiseerde verder 13 keer een (online) 'Sprachstammtisch', in samenwerking met het Duitsland Alumni Netwerk (DAN) en de Bachelor Duitslandstudies (UvA). Geïnteresseerden gaan met elkaar in het Duits in gesprek om hun taalvaardigheid te verbeteren en een netwerk op te bouwen. 

De studentenambassadeurs van de Duitslanddesk bezochten twaalf middelbare scholen verspreid door Nederland, online en op locatie. De medewerkers voerden bovendien zo’n 400 gesprekken aan de informatiestand bij de BuitenlandBeurs die in de Jaarbeurs Utrecht plaatsvond. Ondanks de corona-situatie was het de drukstbezochte BuitenlandBeurs ooit. En ook andere voorlichtingsevenementen werden bezocht zoals de Deutsch-Niederländische Hochschultag van de Euregio Rijn-Waal in Kleef. Ook bood de Duitslanddesk twee keer per week een online spreekuur aan voor vragen over studeren in Duitsland.

Met ondersteuning van de DAAD heeft de Duitslanddesk de Science Slam “Falling Walls Lab” georganiseerd. De centrale vraag was: waar vallen in de nabije toekomst ‘muren’ en vinden baanbrekende innovaties plaats? Vier studenten en onderzoekers van Nederlandse universiteiten presenteerden hun onderzoek tijdens deze regionale voorronde. Op 8 november nam de winnaar met zijn pitch online deel aan de finale in Berlijn.