'Twee Oost-Duitse deelstaten zijn genoeg'
Gesprek met voormalig DDR-topbankier Edgast Most

‘Edgar Most – vijftig jaar in dienst van het kapitaal’ is de provocerende titel van het boek dat onlangs over het leven van de Thüringer verscheen. Most, 67 jaar oud, goedlachs en per Du met Angela Merkel, Helmut Schmidt en Gerhard Schröder, heeft een hart voor het Oosten.

Hij ruimt graag en passant een paar onjuistheden uit de weg. “Dat de DDR ten onder is gegaan aan haar schulden, is een misverstand”, zegt Most. “Op het moment van de eenwording waren de schulden per hoofd van de bevolking in de DDR de helft van die in de BRD.”

Most kan het weten. Hij was in de jaren tachtig vice-voorzitter van de centrale bank van de DDR, de Oost-Duitse staatsbank. Vlak voor de Muur viel, richtte hij de eerste particuliere bank van de DDR op, de Kreditbank AG.

In de maanden na 9 november 1989 was hij nauw betrokken bij de invoering van de D-Mark in Oost-Duitsland. Daarna werd hij directeur van Deutsche Bank in Berlijn. Daarmee lukte het hem als enige Oost-Duitse bankier een topfunctie in het Westen te verwerven.

Potemkin-dorpen

“De Oost-Duitse gemeenten stonden er destijds helemaal goed voor, want in de DDR mochten ze geen schulden opbouwen”, vervolgt de voormalige bankier met forse buik. “Natuurlijk, dat betekende dat in West-Duitsland alle wegen waren geasfalteerd en in het Oosten niet. Maar is het nu zoveel beter?”

“Tegenwoordig hebben ook de Oost-Duitse gemeenten mooie straten, maar er is geen werk. Kijk in Görlitz, in Bautzen. Schitterende stadjes, prachtig gerenoveerd. Maar het zijn Potemkin-dorpen, lege omhulsels. Miljoenen mensen zijn vertrokken. Zoiets komt nergens anders voor in de geïndustrialiseerde wereld. Dat kan geen land zich veroorloven.”

Most is niet onverdeeld positief over wat de eenwording uiteindelijk heeft opgeleverd. “In Oost-Duitsland hebben de mensen, vergeleken met het Westen, een levensstandaard van 65 tot 70 procent. Zonder de miljarden die West-Duitsland jaarlijks in het Oosten pompt, zou het op 50 procent uitkomen. De helft!”

Merkel

Uiteindelijk, zegt Most, draait het toch om werk. “Mensen moeten zichzelf kunnen ontplooien. Het is heel belangrijk dat ze niet met biertje voor de tv hangen als de kinderen uit school komen. Dat hebben we tijdens de eenwording veel te veel vergeten.”

De bankier, tevens voormalig regeringsadviseur voor Oost-Duitsland, ziet graag “meer creativiteit en durf” bij de aanpak van de economische problemen in de voormalige DDR. “Ik had van bondskanselier Merkel als Oost-Duitse vrouw in het verkiezingsjaar 2009 meer initiatieven verwacht. We zouden moeten investeren in onderwijs en in duurzame ontwikkeling. Daar ligt de toekomst.”

Volgens Most worden de verkiezingen in september 2009 in Oost-Duitsland beslist. “Het gaat om de vraag hoeveel kiezers daar gaan stemmen. Dat worden er helaas steeds minder. Veel mensen zijn teleurgesteld. Straks interesseert niemand daar zich meer voor politiek. Dat merk je nu al: áls mensen al stemmen, dan kiezen ze steeds vaker onafhankelijke kandidaten. We moeten daar iets aan doen, anders blijft Oost-Duitsland een soort Zuid-Italië in het hart van Europa. Polen en Tsjechië halen ons in.”

Stasi

De omgang met het DDR-verleden draagt bij aan de ontevredenheid van veel Oost-Duitsers over de politiek. “Een hele generatie Oost-Duitsers is na de Wende niet serieus genomen”, zegt Most. “Natuurlijk was de DDR een dictatuur, maar het lijkt soms alsof het tegenwoordig nog belangrijker is wat er in je Stasi-dossier staat dan destijds.”

De bankier heeft overigens zelf ook een Stasi-dossier. “Het is een enorme stapel papier, maar ik heb er nooit ingekeken. Ik wil niet weten welke vrienden destijds iets over mij hebben gezegd. Wat schiet ik daarmee op?”

In DDR-tijden is hij zelf ook door de Stasi benaderd, maar omdat hij dat overal direct rondbazuinde, was hij voor de Oost-Duitse geheime dienst onbruikbaar als informant.

Solidarpakt II

Als lid van Merkels voormalige adviesraad voor Oost-Duitsland heeft hij meegewerkt aan 59 voorstellen ter verbetering van de economische situatie. “Ik heb daar met minister Tiefensee, die voor Oost-Duitsland verantwoordelijk is, over gesproken, maar hij bleek niet geïnteresseerd in ons werk. Blijkbaar zijn de problemen nog niet ernstig genoeg voor de politici.”

Volgens Most onderschatten de Oost-Duitse deelstaten de gevolgen van het naderende einde van het Solidarpakt II, geld van de overheid dat tot 2019 de gevolgen van de eenwording voor Oost-Duitsland moet helpen opvangen. “Voorlopig weet niemand wat er moet gebeuren als die inkomsten straks wegvallen. Manieren om meer belastinggeld te innen zijn er nauwelijks, omdat er zo weinig bedrijven in het Oosten te vinden zijn. Je zou daarom innovatieve bedrijven die zich daar willen vestigen, belastingen voor een periode van tien jaar compleet moeten kwijtschelden.”

Bureaucratie

De nieuwe deelstaten lijden bovendien onder teveel bureaucratie, vindt Most. “Neem de kosten van de watervoorziening in het Oosten. In Oost-Duitsland zijn nu meer dan zevenhonderd waterschappen actief. In de DDR waren het er vier!”

In zijn boek stelt de bankier concrete maatregelen voor die Oost-Duitsland er bovenop moeten helpen. “Moet je nagaan, Noordrijn-Westfalen is economisch even sterk als heel Oost-Duitsland. Als het aan mij ligt, gaan de vijf Oost-Duitse deelstaten plus Berlijn op in twee nieuwe deelstaten: een noordstaat en een zuidstaat. Dat scheelt een enorme hoop bureaucratie en daardoor worden we slagvaardiger.”

Ook moeten de Oost-Duitse deelstaten strategischer gebruik maken van hun pluspunten, vindt Most. “Mecklenburg-Vorpommern kan zich specialiseren op de gezondheidssector. Steeds meer ouderen trekken naar de kuststreek, zij hebben goede medische verzorging nodig. Saksen-Anhalt kan haar onderaardse zoutmijnen ontwikkelen en de Lausitz kan zich op de opslag of de vernietiging van CO2 richten.”

Als bestuurslid van de technische universiteit in Ilmenau (Thüringen) weet de bankier dat daar een proces is ontwikkeld waarmee twee ton CO2 door een ton algen kan worden vernietigd. “Die algen kunnen vervolgens als biobrandstof gebruikt worden. Ik bedoel maar. We moeten meer in onderzoek investeren, meer durven in Oost-Duitsland.”

Jeroen Kuiper is journalist in Berlijn voor o.a. De Pers, De Groene Amsterdammer en Revu. Hij werkt aan een boek over 'Oost-Duitsland twintig jaar na de val van de Berlijnse Muur'.

Afbeeldingen:

Verlag Das neue Berlin
pilot_micha, flickr.com