Factsheet verkiezingen Duitsland 2025

Wanneer zijn de Bondsdagverkiezingen?

De Bondsdagverkiezingen vinden plaats op zondag 23 februari 2024. Om 18 uur sluiten de stembussen en wordt de eerste exitpoll gepubliceerd. De voorlopige uitslag wordt waarschijnlijk in de nacht bekendgemaakt door de Bundeswahlleiter. 

Wat wordt er gekozen?

De minstens 59,2 miljoen kiesgerechtigden (kiezers in het buitenland niet meegeteld) kiezen een nieuw parlement. Dat parlement bestaat nu nog uit meer dan 730 Bondsdagleden maar na de verkiezingen zijn er nog maar 630 zetels te verdelen. Dat komt omdat het kiesstelsel is hervormd. De kiezers brengen 2 stemmen uit, op een kandidaat uit hun regio en op een partij. De nieuwe Bondsdag kiest vervolgens een kanselier. De kanselier wordt dus niet direct door de kiezer gekozen.

Wanneer wordt de kanselier gekozen?

De nieuwe Bondsdag komt binnen 30 dagen na de verkiezingen voor het eerst samen. Dan wordt eerst de parlementsvoorzitter gekozen. Tot dit moment is de oude regering nog in ambt. Als de coalitie-onderhandelingen succesvol zijn, dan draagt bondspresident Frank-Walter Steinmeier een kanselier voor aan het parlement. De Bondsdag stemt over deze kandidaat in geheime stemming en zonodig in meerdere rondes. De kanselier benoemt vervolgens de ministers. Als er nog geen nieuwe regering is gevormd op het moment dat de nieuwe Bondsdag voor het eerst bijeen komt, dan wordt de oude regering demissionair. Lees meer in ons Naslagwerk Politiek en Staatsinrichting

Hoe gaan de coalitie-onderhandelingen?

In vergelijking met omringende landen, zoals Nederland, gaat de regeringsformatie in Duitsland doorgaans snel. In 2021 werd voor het eerst een regering met drie partijen gevormd. Ditmaal zou het kunnen dat er een meerderheid van twee partijen is. Dit hangt ook af van de kleine partijen: als die de kiesdrempel halen, hebben de grote partijen minder zetels en dus minder kans om met twee partijen een meerderheid te vormen. De coalitie-onderhandelingen bestaan uit Sondierungen, verkennende gesprekken, en Koalitionsverhandlungen. Het ziet er naar uit dat de Alternative für Deutschland (AfD) een flink deel van de zetels zal krijgen. Dat bemoeilijkt het vormen van een coalitie, omdat de andere partijen niet met de AfD willen samenwerken. Ze vinden de partij te radicaal en ondemocratisch.

Hoe werkt de Duitse stembusgang?

De Duitse kiezer kruist op een papieren stemformulier twee hokjes aan. Met de eerste stem (Erststimme) kiest hij een kandidaat in zijn kieskring - daarvan zijn er in Duitsland 299. Dit gaat volgens het systeem winner takes all. De tweede stem (Zweitstimme) is voor een partij.

De Bondsdagzetels worden verdeeld aan de hand van de Zweitstimme, de partijstem. Daarmee wordt berekend hoeveel zetels een partij heeft verworven in de Bondsdag. Die zetels worden in eerste instantie ingevuld met mensen die via de Erststimme direct gekozen zijn in hun kiesdistrict, de Direktmandate. De zetels die overblijven, worden verdeeld onder de deelstaatlijsten van een partij. Als een partij meer kiesdistricten heeft gewonnen dan ze zetels heeft, vallen de districtwinnaars met de mindere resultaten af. Meer over het kiesstelsel in ons naslagwerk

Duitsers kunnen ook per post stemmen, de zogenoemde Briefwahl. Dit is bedoeld voor mensen die op de dag van de verkiezingen bijvoorbeeld niet naar een stembus kunnen komen. Ze moeten dit wel van tevoren aanvragen. (grappig detail: dit kan zelfs per fax) Vanaf begin februari worden de Briefwahl-documenten naar de kiezers verstuurd. Mensen kunnen dus nu al hun stem opsturen. In 2021 stemde maar liefst 47,3 procent van de kiezers per post. In 2017 was dat 28,6 procent.

De opkomst was bij de Bondsdagverkiezingen in 2021 76,6 procent.

Vanaf welke leeftijd mogen Duitsers stemmen?

De kiesgerechtigde leeftijd voor de Bondsdagverkiezingen is 18 jaar. Bij de verkiezingen voor het Europees parlement vorig jaar mochten Duitse jongeren al vanaf 16 jaar stemmen. Dat had de regering-Scholz geregeld. Maar voor de Bondsdagverkiezingen kan de leeftijd alleen aangepast worden met een grondwetswijziging en daarvoor is een tweederde meerderheid nodig in het parlement.

Ruim 42 procent van de Duitse kiezers is ouder dan 60 jaar. Een kwart is zelfs ouder dan 69 jaar. Slechts 13,3 procent van de kiezers is jonger dan 30 jaar. Van de 59,2 miljoen kiesgerechtigden, zijn 30,6 miljoen vrouw en 28,6 miljoen man.
Alleen Duitse staatsburgers mogen stemmen, immigranten zonder Duits paspoort niet.

Hoeveel zetels heeft de Bondsdag?

De nieuwe Bondsdag heeft 630 zetels. Tot nu toe was het aantal variabel en werd de Bondsdag bij iedere verkiezingen een stukje groter. Dat kwam door de ingewikkelde verdeling van de Erst- en de Zweitstimmen. Soms had een partij recht op Überhangmandate, als ze meer Direktmandate had dan zetels op basis van de tweede stem. Die moesten dan voor de andere partijen worden gecompenseerd met Ausgleichmandate. Dit systeem van Überhang- en Ausgleichmandate is tijdens deze regeerperiode afgeschaft, zodat er nu een vast zetelaantal is. Als een partij meer kiesdistricten heeft gewonnen dan ze zetels heeft, vallen de districtwinnaars met de mindere resultaten af. Wie een kiesdistrict wint, komt dus niet meer automatisch in de Bondsdag.

Waarom heeft Duitsland een kiesdrempel?

Duitsland heeft een kiesdrempel van 5 procent. Dat betekent dat alleen partijen die 5 procent van de stemmen of meer hebben gehaald, in de Bondsdag komen. De kiesdrempel is na de Tweede Wereldoorlog ingevoerd om versplintering van het parlement in vele kleine partijen te voorkomen. Nadeel van de kiesdrempel is dat de stemmen op partijen die de kiesdrempel niet halen, verloren gaan. Er gelden uitzonderingen op de kiesdrempel: voor partijen die minderheden vertegenwoordigen (zoals de partij van de Deense en Friese minderheden SSW) en voor partijen die minstens drie Direktmandate hebben weten te winnen. Hiervan hoopt Die Linke te profiteren. 

Welke partijen doen mee aan de verkiezingen?

De partijen die op dit moment in de Bondsdag zitten doen sowieso mee aan de Bondsdagverkiezingen. Dat zijn:

• CDU/CSU (Die Union) - Christlich Demokratische Union/Christlich-Soziale Union
• SPD - Sozialdemokratische Partei Deutschlands
• Bündnis 90/Die Grünen
• AfD - Alternative für Deutschland
• FDP - Freie Demokratische Partei
• Die Linke
• BSW - Bündnis Sahra Wagenknecht

Lees meer over de Duitse partijen in het Naslagwerk Politiek en Staatsinrichting

Daarnaast doen veel andere partijen mee aan de verkiezingen: 29 in totaal volgens de Bundeswahlleiter, vergelijkbaar met de kiesraad in Nederland. De meeste van deze partijen komen niet boven de 5-procentdrempel uit en komen daarom niet in de Bondsdag. 

Wie zijn de lijsttrekkers?

De partijen die denken kans te maken de grootste te worden en de kanselier te leveren, noemen hun lijsttrekker kanselierskandidaat (Kanzlerkandidat). De CDU/CSU, de SPD, de Groenen, de AfD en de BSW hebben alle vijf een kanselierskandidaat dit keer. De andere partijen noemen hun lijsttrekker Spitzenkandidat. 

• CDU/CSU: Kanzlerkandidat Friedrich Merz
• SPD: Kanzlerkandidat Olaf Scholz
• Groenen: Kanzlerkandidat Robert Habeck vormt samen met Annalena Baerbock een lijsttrekkersduo 
• AfD: Kanzlerkandidat Alice Weidel
• FDP: Spitzenkandidat Christian Lindner
• Die Linke: Spitzenkandidaten Heidi Reichinnek en Jan van Aken
• BSW: Kanzlerkandidat Sahra Wagenknecht
  

Lees ook: Dit zijn de lijsttrekkers

Hoe zit dat met CDU en CSU?

De twee christendemocratische partijen CDU en CSU vormen samen Die Union. De partijen vormen samen één fractie in de Bondsdag. De CSU is alleen in Beieren actief, de CDU in de overige 15 deelstaten. De CSU benadrukt dat het een zelfstandige partij is en niet een vleugel van de CDU. De CSU is vaak wat conservatiever dan de CDU. Tussen de partijen kan het flink botsen, zoals tijdens de vluchtelingencrisis. In 2018 leek het zelfs bijna tot een breuk tussen de CDU en de CSU te komen. CSU-voorzitter Markus Söder heeft twee keer geprobeerd lijsttrekker te worden, maar moest het in 2021 afleggen tegen CDU-voorzitter Armin Laschet en in 2024 tegen voorzitter Friedrich Merz.

Welke coalities zijn er mogelijk?

Duitsland heeft vrijwel altijd een regering van twee partijen gehad, maar de laatste regering was een coalitie van drie: SPD, FDP en Groenen - de stoplichtcoalitie (Ampel). 

Geen van de partijen wil met de AfD samenwerken. De CDU/CSU sluit ook Die Linke uit. De christendemocraten lijken de grootste partij te worden, afgaande op de peilingen. Dat maakt de kans groot op een coalitie van CDU/CSU en SPD, een zogenoemde Grote Coalitie. Of die een meerderheid van de zetels in de Bondsdag heeft is nog onduidelijk. Mogelijk moet een van de kleinere partijen zich aansluiten. Een coalitie van CDU/CSU, SPD en Groenen kan waarschijnlijk op een meerderheid rekenen maar de christendemocraten voelen hier weinig voor. Een coalitie van CDU/CSU met alleen de Groenen heeft ook kans op een meerderheid. CSU-leider Söder sluit samenwerking met de Groenen uit, maar CDU-lijsttrekker Merz houdt de optie open, al maakt ook hij duidelijk dat het niet zijn voorkeur heeft.

Interessant is de positie van SPD-leider Olaf Scholz. Hij gaat voor het kanseliersschap, maar minister worden onder kanselier Merz heeft hij uitgesloten.

Mist u een onderwerp in dit overzicht? Heeft u een prangende vraag? Reageer hieronder, we vullen dit factsheet zonodig aan.